دانلود کنید

مادر جان

گروههای تئاتر شهرستانهای ترکمن وگمیشان

1. گروه تئاتر آلادا :

سابقه:

این گروه ابتدا با نام دلتا (باهسته مرکزی سه نفره ) درسال 1379 وارد عرصه هنرهای نمایشی شد وسال بعد با افزایش تعداد هنرمندان فعال این گروه به آلادا (اندیشه) تغییر نام داد.

مرحوم بهروزایری تا سال1387  با اجرای 11 نمایش موفق سرپرستی گروه را به عهده داشت..پس از فقدان وی،علی رضا یلمه جایگزین گردید.

این گروه به دلیل اشتغال هسته مرکزی اش به حرفه تئاتر، مجری میان پرده های نمایشی مناسبتی در بخش خصوصی،ادارات و نهادهای دولتی و نیز جنگ های شاد درجشن های  متنوع قوم ترکمن از" بندر ترکمن"دراستان گلستان تا "راز وجرگلان" در استان خراسان شمالی است.

اعضای آلادا علاوه براجرای نمایش های جدی وکمیک ، نقش عمده ای در تولید فیلمهای کوتاه وبلند مستند وسینمایی تولید شده در منطقه همچون سریال های تلویزیونی"قدرت"،" کارگاه علوی  2" و"ستایش"، فیلم های بلند سینمایی "یارش"، "آلماگل" و نیز فیلم های کوتاه "غروب من" ، "دنیاهی" ، "انعکاس"،"چرخ" ،"بن بست"،"مختومقلی" و ...  داشته اند.

جواهری ناشناخته به اسم ترکمن صحرا:

استان گلستان با بیش از ۲۲ هزار کیلومتر مربع وسعت، دارای ۹ شهرستان است که در همگی آنها، آثار تاریخی و جاذبه های طبیعی به گونه ای نابرابر در مسیر گردشگران و بخصوص زائرانی که قصد عزیمت به مشهد مقدس را از جاده شمال دارند، پراکنده شده است.مهمترین ویژگی استان گلستان را علاوه بر طبیعت بکر و زیبایش، ساکنان بومی و اغلب ترکمن آن با آداب و رسومی خاص تشکیل می دهند.
شگفت انگیزی شیوه زندگی ترکمن ها
معیشت آنها و پیوند دیرینه شان با اسب در نوع خود جاذبه ای را برای گردشگران داخلی و خارجی در استان گلستان فراهم کرده است.فراموش نکنیم که برخلاف دیگر استان ها و شهرهای شمالی کشور، در استان گلستان نباید به دنبال لهجه های گیلکی، مازندرانی، تالشی یا حتی شعباتی از آنها باشیم، چراکه اقوام ساکن در این استان را اکثرا ترکمن های بومی استان یا ترکمن های کوچنده از نقاط دیگر کشور به این منطقه تشکیل می دهند که به زبان ترکمنی سخن می گویند.ترکمن صحرا و شهرستان گنبد کاووس، دو مرکز مهم اقامت ترکمن ها در استان گلستان هستند.

فراموش نمیکنم که ان روز چگونه پیکر نازنینت بر دستان عاشقانت به اوج می رفت

دکتر عظیم گل استطوره تلاش و خدمت به محرومین...

روزی که تو رفتی ...

فراموش نمی کنم که آن روز چگونه پیکر نازنینت بر دستان عاشقانت به اوج می رفت. یادم هست که آنروز چگونه حصارها ی جدایی بین مردم شکسته بود. همه یک تن شده بودند و از خویش می گذشتند تا زیبا ترین اشکها را بر گونه های خود با یاد و نام تو جاری سازند. چه آسان بغض های گره خورده در گلوها می شکست دیگر فاصله ای نمانده بود، فرقی هم بین من و دیگری نبود ، آنقدر به هم نزدیک شده بودیم که فراموشمان شده بود که تا دیروز بهانه هایی بود که ما را از هم جدا می کرد ، در لابه لای سیل مشتاقانت چون قطره ای بی اختیار در حرکت بودم بی خیال از گذرثانیه ها و غربت مکان ، من در ما خلاصه گشته بود ، سراغت را از هر که می گرفتم در خویش می شکست و به زیبا ترین وازه ها معنایت می کرد . ترا از خویش می دانست و من را غریبه ، که فرسنگها از دور دستها آمده بودم تا شاید ترا از او جدا سازم . در سیل خروشان دلسوختگانت ، همه را آشنا یافتم. همه را ، چه آنان که تا دیروز با تو بودند ، چه آنان که تا آن روز بر تو بودند ، هر یک به کلامی و نگاهی با تو همراه می شدند و تنها این نام زیبایت بود که پیوسته بر زبان جاری می گشت . ومن آنروز پیر مردی را دیدم که ناتوان از همراهی با دیگران ، متحیر و بهت زده ، با چشمان اشکبارش رفتنت را به نظاره نشسته بود، در حالی که قطرات زیبای اشکش را بدرقه راهت ساخته بود بی صدا در خود می شکست و روزهایی را فریاد می کرد که با تو درد هایش را تقسیم نموده بود .وآنسوتر کودک یتیمی که تلاش می کرد تصویر زیبای تو را در میان خیل مردم بالاتر از همه نگه دارد تا محبت خود را به تو نشان داده باشد . شاید او نیز تا آنروز در اندیشه خویش ، درس با مردم زیستن را از تو سرمشق گرفته بود . و به فردایی می اندیشید که چون تو خود را وقف آنان نماید . و بعد از آن روز بود که مادران صحرا زیباترین لالایی ها را با یاد و نام تو در گوش فرزندان خویش زمزمه کردند تا آنان فراموش نکنند که روزی در شوره زار این صحرا کسی می زیست که به زیباترین وجه گل وجودش را در راه خدمت به مردم تقدیم کرد ، او که تا بود از جنس مردم بود و خود را آز آنان جدا نمی دانست
و من نمی دانم چرا ؟ هنوز که هنوز است احساس می کنم آنگاه که ما در هیاهوی گرم بودن ویا نبودن خویش با مردم لحظات را به تاریخ می سپاریم حضور تورا در جمعممان احساس خواهیم نمود با آن لبخند زیبا و چهره دوست داشتنیت ، در حالی که از آرزوها و امیدهایی سخن می گویی که تا دیروز تمام آن را تک تکمان نیک به خاطر سپرده بودیم .
و امروز آنقدر در خویش فرو رفته ایم که تا همین دیروز فراموش کرده بودم که هفت سال پیش وقتی به یاد تو اندوه دل را، بی خیال از گذر زمان وزخمه دگران ، بر روی صفحه سپید کاغذ می آوردم آنقدر اشک ریخته بودم که خویش را در تو و تو را در خود معنا کنم تا از یاد و نام تو به آرام برسم .

 وامروز، چه می شود کرد ؟! آنقدردر خود فرو رفته ایم که فرصت نمی کنیم سری به آلبوم خاطرات نه چندان دور خود بزنیم، تا یادمان نرود که چه روزگار نیکی را با تو سپری کرده ایم .حتی فراموش می کنیم دستی به تکرار عادت برای همسایه مان بالا ببریم که دیر زمانیست در نزدیکی منزل ما ماوا گرفته است . یاد و نامت هماره جاودان

.: بقیه در ادامه مطلب :.

مقدمه

- 1260 هجری قمری، 1770- 1840 میلادی.
كمینه یكی از شعرای بزرگ تركمن می باشد، او به سال 1190 هجری قمری در ناحیه سرخس و در خانواده فقیری به دنیا می آید و زندگانی خود را با رنج و مشقت زیادی می گذراند، نام شاعر محمد ولی ( مآمد ولی ) و كمینه لقب اوست، ‌لقب كمینه را شاعر به این خاطر برای خود برگزیده است كه خود را از همه كمتر و كوچكتر می دانسته است. او تحصیلات ابتدایی خود را در مكتب خانه های سرخس به پایان رسانیده و سپس در خیوه و بخارا به تحصیلات عالیه می پردازد و یكی از افراد فاضل و در عین حال خوش سیمای زمان خود محسوب می شود. كمینه اولین بار با دختری به نام (قربان بخت) ازدواج می كند، قربان بخت پس از 29 سال زندگی با شاعر از دنیا می رود و این فقدان به شاعر بسی ناگوار می آید و به همین مناسبت در شعری با عنوان (باریندا ) نهایت اندوه و تالم خود را ابراز می دارد:

ترجمه :
بیست ونه سال با تو به سر بردم
بدون تو این جهان فانی برایم ارزشی ندارد ...

 به ادامه مطلب بروید

مقدمه

یاشماق به معنای پوشاندن است. رو گرفتن عروس از بزرگتر های داماد که به نوعی احترام گذاشتن می باشد، سنتی دیرینه در میان همه ی طوایف ترکمن ها موجود است و گاه تفاوت هایی در نوع یاشماق بستن در بین آنها دیده می شود. به طور مثال در میان نخور و گوگلان، یاشماق تمام صورت عروس را می گیرد و چهره او دیده نمی شود. ولی در میان یموت ها و تکه ها یالیق عروس، دهان او را می پوشاند و چهره عروس دیده می شود.
یاشماق یعنی تحمل و سکوت است و ...

به ادامه مطلب بروید

محمدعلیشاه در خواجه نفس

Enlarge

چون خواجه نفس که درکرانه‌ی شرقی دریای خزرقراردارد برای مدتی کوتاه پایگاه محمدعلیشاه قاجار قرار گرفته بود؛آن محل توجه مرا بخود جلب کردوتصمیم گرفتم بایکی ازمعمرین آن آبادی تماس بگیرم تااگرایشان خاطره‌ای درباره‌ی زمان اقامت محمد علیشاه درآنجاداشته باشد برایم بگوید تا آنرا به مجله‌ی وزین خاطرات که وظیفه‌ی روشن ساختن گوشه‌های تاریک تاریخ معاصر ایران رادارد ارسال دارم.آن آرزو برآورده شد زیرا آقای حاج الیاس بکجانی که ازمعمرین ومحترمین آن آبادی است معرفی شد وبنده ازگنبدکاوس بسراغ وی به خواجه نفس رفته مطالب ذیل رااززبان او تهیه کرده‌ام:
« با اینکه هفت سال بیشتر نداشتم ازوقایعی که درمحل ما اتفاق می افتاد تا حدی باخبر بودم زیرا خواجه نفس کوچک بود وخبرها زود منتشر می گردید.درسال1328هجری محمد علیشاه ازطریق کومش تپه به خواجه نفش آمد واینجا رامرکز حکومت خود قرار داد.ازترکمن ها نیز دعوت نمود که ازحکومت اوپشتیبانی نمایند.
ترکمن هاکه عادت دیرینه‌ی شاهدوستی داشتند وخبرنداشتند که او آن کسی نیست که ازایشان بعلت این کمک ها قدردانی کرده وبه حقوق اجتماعی آنان یعنی اجرای قانون وحکومت دموکراسی توجهی کند ودیگر رژیم های قدیمی فرسوده شده و آنان نیز باید همانند مردم سایر کشورهای پیشرفته وآزاد دارای حق اجتماعی باشند. بعلت این بی خبری عده‌ای از ترکمنان که از آن تحولات بی اطلاع بودند دعوت وی را پذیرا شدند و ایشان از شرقی ترین مناطق ترکمن نشین ایران یعنی گوگلان گرفته تا خواجه نفس به کمک وی آمدند البته در آن دوره کسانی هم بوده اند که اوضاع رادرک کرده و مخالف محمدعلیشاه واستبدادی وی بوده اند ولی جرأت ابرازعقیده نداشته اند واگراین جرأت پیدا میشد گرفتار میشدند.
محمدعلیشاه به خواجه نفس آمد. درساختمان شوخ حاجی (شیخی) که اکنون هم وجود دارد اقامت گزید وآنجا ر ا مرکز فرماندهی خود قرار داد.
اولین اقدام مهم محمد علیشاه جنگ باسرداراکرم حاکم استر آبادبود.سرداراکرم شکست یافته دستگیر شد او را به خواجه نفس آوردند ومحمدعلیشاه دستوردادکه اورا بقتل برسانند ولی خوانین ترکمن بخصوص شوخ حاجی میزبان شاه وساطت میکنند وبه خاطر آنان سردار اکرم بخشوده میشود. چون سردار اکرم اظهارندامت کرده بود محمد علیشاه وی را درمقام سابق خود باقی میگذاردبشرط اینکه ازاو تبعیت نماید ومالیاتی راکه قبلابه تهران می فرستاد منبعد به خواجه نفس بفرستد.دراین ایام از طرف مجلس (مشروطه خواهان) یکی ازبختیاریها بنام سردارماهی (؟) مأمورجلوگیری ازپیشروی محمدعلیشاه میشود وبندرگزرامقر فرماندهی خودقرارمیدهد.سردار ماهی برای مدتی به وظیفه‌ی خود عمل کرده بندرگز راحفظ میکند طرفداران محمدعلیشاه حدود یکی دو ماه اول رابه شبیخون وغارت شبانه وآدم دزدی مشغول میشوند. گاهی یکی از افراد سردار ماهی راکشته و کله‌ی بریده‌ی او را به خواجه نفس می آوردند و در محلی معین می آویختند.
سپس حمله‌ی قطعی به بندرگزآغازشد.ازطریق خشکی ودریا برآنجا حمله کردند،هفت خان ازخوانین ترکمن باعث شکست سردار ماهی شده بودند.اسم همه‌ی آنان را بخاطر ندارم ولی آنهاییکه بیاد دارم امانگلدی ایمر،قراچوپان یلقی،قربان شیخ،قربان هوکورد،ونفس سرداربوده اند.درین جنگ سردارماهی شکست خورده تسلیم شدوازآن پس از طرفداران محمدعلیشاه گردید، حدود ششماه که خواجه نفس پایگاه محمدعلیشاه بود اغلب سرداران وخوانین مازندران ازجمله سردار جلیل(حاکم ساری)علی اصغرخان (حاکم داغ مرز)،غایرخان(حاکم نوکنده)وسرداراکرم (حاکم استرآباد)و...به اطاعت محمدعلیشاه درآمدندوخراج ومالیات رابه خواجه نفس می فرستادند.محمدعلیشاه از مالیاتیکه درمنطقه‌ی نفوذخودمی گرفت حقوق طرفداران ومأموران خودرامی پرداخت،البته وزیرمالیه او درآن هنگام حاجب الدوله نامیده میشدوسرداری کل سپاه راارشدالدوله بعهده داشت.همچنین اورادرآن هنگام بهمراه خود مشاوران روسی نیزهمراه داشت.
محمدعلیشاه پس ازاینکه موقعیت خودرادراین منطقه مستحکم کرد،طرفداران خودرابرای بازپس گرفتن تخت ازدست رفته به تهران فرستاد ولی نیروهای اعزامی اودرحدود گرمسارشکست خوردند وارشدالدوله فرمانده آنان کشته شد. ترکمن ها که سردار خودراازدست داده بودند فرار را برقرار ترجیح دادند.محمدعلیشاه که ازنقشه‌ی خود نتیجه ی دلخواه را نگرفته بود اندوهگین بود تا اینکه بنابه دستوریکه ازنیکلای دوم می رسد مجبوربه مراجعت به روسیه می گردد.چندی قبل ازحرکت اوکشتی‌های روسی درنزدیکی خواجه نفس پهلومی گیرندومحمدعلیشاه شبانه با آن کشتی ها ایران راترک می کند.محمدعلیشاه درمدت اقامت خود تاهنگام حرکت مبلغ 18هزارتومان به شوخ حاجی بدهکاربود.اویکروزقبل ازترک خواجه نفس به شوخ حاجی میگویدکه بایدبرود بهمین جهت حاجب الدوله مسئول امورمالی محمدعلیشاه باشوخ حاجی تصفیه حساب می‌کند و تمام بدهی محمدعلیشاه را به شوخ حاجی می‌پردازد.پس از رفتن اوطرفداران ترکمن وی که ازنقاط مختلف ترکمن صحرا به خواجه نفس آمده بودند،متفرق شدند وخواجه نفس دوره‌ی آرامی را آغازکرد



از نهضت جنگل تا گمیشان و گنبد

احتراما اینجانب عباداله میرزا زنجانی فرزند سیف اله در 24/5/1321 در گنبد کاووس خیابان خیام به دنیا آمدم.
پدرم سرباز میرزا کوچک خان در سالهای 1295 تا 1300ش به اتفاق 80 نفر از کردهای اطراف زنجان برای یاری و مددکاری میرزا کوچک خان و به سرکردگی خالد قربان و همگی با اسب و تفنگ دولول وارد قزوین و منجیل شده و به میرزا کوچک خان که از 37 سالگی تا 43 سالگی در استان گیلان حکمرانی می کرد کمک کردند و اصولا آسفالت و هواپیمایی و اتومبیل و راه آهن و گازکشی و لوله کشی آب و برق در ایران وجود نداشت. گیلان سرسبز بهترین نقطه برای کشتی رانی و آمد و رفت به اروپا و شوروی بود و مردم آنجا بهترین برنج ها و کیک ها و ماهی و قرقاول ها را می خوردند و انگلیسی ها در آنجا بانک شاهنشاهی و روسها بانک استقراضی تاسیس کرده بودند و رشتی ها بهترین نان را که در آن از بندر هشترخان (نزدیک باکو) و بوسیله کشتی وارد میشد، می خوردند. در آن دوران گیلانی ها از همه جای دیگر ثروتمندتر و ژیگول تر بودند و عمدتا کلاه شاپو یا سیلندر در سر داشتند و در گیلان به قدری درشکه وجود داشت که ترافیک بوجود می آمد و کردها ابتدا خیلی به میرزا کوچک خان برای ماندگاری او کمک می کردند تا جائیکه بهترین جنگ های پارتیزانی در داخل جنگل و حاشیه های رودخانه سفید رود تا پای جان انجام دادند، برخی شهید و همگی گلوله های ساچمه ای خورده و آسیب های فراوان دیدند لیکن بدلیل ناهماهنگی و کارشکنی های بوجود آمده و مخصوصا بدلیل انقلاب 1917 شوروی سرانجام میرزا کوچک خان شکست خورده و تارو مار گردید و لاجرم حقوق کردهای خالد قربان و با وجود سخاوتمندی های میرزا کوچک خان قطع می گردد. لازم به توضیح اینکه تعداد کردهای میرزا کوچک خان و از آن جمله پدر و مادرم بدلیل تشکیل خانواده به 200 نفر می رسد، پدرم 25 ساله بود که در نه سالگی ازدواج کرده بودند و چون میرزا کوچک خان شکست خورده بود تمام گناهها را به گردن کردها می انداختند و آنها را شوم و بدقدم دانسته و همواره آنان را مسخره می کردند و هر جا که می رفتند بدلیل داشتن لباس کردی و لهجه ی کردی مضحکه می شدند و ناچارا چون ممکن بود که از طریق قزوین به زنجان بازگشت نمایند، صد در صد اسیر سپاهان رضاخان خواهند گردید، لذا تصمیم می گیرند که سوار بر چند کشتی شده و از بندر انزلی به گمیشان که آن زمان چندین برابر از گنبد بزرگتر بود پیاده شوند. آنان 3 شبانه روز بی وقفه پارو می زنند و در آن دوران سفرهای دریایی در داخل دریای خزر به دلیل نبودن جاده خیلی متداول بود و بویژه گمیشانی ها با وجود داشتن شخصیتی بزرگ و ترقی خواه مانند رجب محمد صیادی متوفی 1313 روابط عمیق بوجود میاید و گرچه از جرگلان و دیدوخ و باغلق با گمیشان و بندرترکمن 400 کیلومتر فاصله وجود دارد اما این گمیشانی ها آنقدر که به سفر دریایی می رفتند به گوکلان نمی رفتند. گمیشانی ها در سال 1329 قمری یا 1289 شمسی قصد داشتند که کودتا کرده و محمدعلی شاه را که توسط مجلس دوم در سال 1327 قمری خلع شده بود در زمان نائب السلطنه بودن ناصرالملک دوباره به سلطنت برسانند و به همین دلیل حکومت مرکزی در زمان قاجار و پهلوی از گمیشان واهمه داشت و لاجرم راه آهنی را به بندرترکمن آورد که گمیشان را از اهمیت بیاندازد و طوری با گمیشان بدرفتاری میشد که آنان ناچار شدند که گمیشان را تخلیه کرده و اغلب به گنبد بیایند تا جاییکه گنبد که تا سال 1327 کدخدانشین بود، ناگهان دارای فرمانداری گردید در حالیکه گمیشان به تازگی دارای فرمانداری گردیده، دیگر اینکه کردهای میرزاکوچک خان پس از ورود به گمیشان پس از اندک مدتی در گنبد و کلاله و مینودشت ساکن شدند. آنان می گفتند که آب آشامیدنی در گمیشان وجود نداشت و خیلی شور بود و گمیشانی ها از آب باران که در آب انبار وجود داشت می خوردند که گاهی بدلیل نیامدن باران کمیاب می گردید و چون آب دریای گمیشان شورتر از همه جا می باشد، لاجرم این شهرستان بهترین موقعیت را برای ماهیگیری دارد، زیرا که ماهی ها علاقه ای عجیب به آب شور دارند!!
اینجانب سال 1327 را بخوبی بیاد میآورم، در آن سال پایم به مدرسه باز شد، من کدخدای گنبد را که ساری ساتائلاق نام داشت کرارا دیدم.
او قدی تنومند و پر هیبت داشت گرچه عکس تمام قد از او موجود نیست اما عکس او در عکاسی آیدین گنبد کاووس قاب شده است. حتی فرزند و نوه اش هم بلند قد بوده و هستند در آن دوران گنبد شهرداری به نام قرجه سیدی داشت که 12 برادر بودند که خیلی هم خدمت کرد و خیابان های گنبد را شن ریزی نمود و در آن زمان از جوی آب همواره آب آشامیدنی می گذشت و محل شهرداری در مغازه ای در فلکه ی مرکزی بود که حالا وارد خانه شده است و گنبد را که آلمانی ها در بحبوحه ی جنگ دوم با 16 خیابان ساخته بودند که 8 خیابان بر 8 خیابان دیگر عمود بود و آقای قربان دردی کامیاب متولد 1295 رئیس فرهنگ بودند که حالا هم زنده هستند و آقای محمد آخوند یا محمد گرگانی وکیل مجلس در پانزده دوره و جمعا 30 سال یعنی تا 1330 و پس از آدینه محمد وکیل مجلس شدند و بلاخره آقای بغدادی رئیس بانک ملی، تنها بانکی بود که در گنبد وجود داشت و آقای ولی محمد محمدی ثروتمندترین شخصیت در گنبد بود و آقای خداقلی آق بهترین سوارکار بودن که حتی در 70 سالگی هم سرحال بود.
1313 شمسی قزاق ها که ترکمن ها با آنها بلیش یعنی دانا می گویند بصورت سیل آسا و در حدود 5 هزار نفر که قبل از انقلاب 1357 به 15 هزار نفر می رسیدند بوسیله کشتی های متعدد وارد بندر ترکمن شده و اغلب در همان جا و حاشیه های رودخانه در گنبد که به آن چای بوئین می گویند ساکن شدند. آنان از جور و ستم استالین که در سال 1302 و پس از مرگ لنین و تروسکی به قدرت رسیده و بیش از 28 سال با دیکتاتوری حکومت کردند، ناچارا گنبد نشین و گرگان نشین و مخصوصا بندرترکمن نشین شدند. آنان بندرترکمن را به آن دلیل بیشتر انتخاب کردند که راه آهنی از بندرترکمن به تهران آغاز می گردید و تا سال 1339 هنوز راه آهنی به گرگان نیامده بود. قزاق ها صنعت گرتر از ترکمن ها بودند و ارابه های چهارچرخه و دوچرخه که کمپرسی می گردید و آلاچیق و طاقار و چمچه می ساختند و آهنگری را به خوبی بلد بودند و مخصوصا در کفاشی و چارق دوزی مهارت داشتند و لباس های جالب می پوشیدند و در درس خواندن نیز استعداد فراوان داشتند و بزودی دارای شناسامه ایرانی شدند و در قالی بافی و پلاس دوزی و نمد مالی و گل یقه ساطی نیز استعداد فراوان از خود نشان دادند. قزاق ها در ترکمن صحرا خانه های فراوان دو طبقه و با خشت خام و شیروانی کوب و یا سفالی ساختند. اما کردها بوسیله کشتی آنهم در سال 1301 اولین مهاجرانی بودند که در قرن 14 وارد ترکمن صحرا شدند و متعاقبا قزاق ها و ترک ها و بلوچ ها و زابلی ها یا همان سیستانی ها از سال 1330 به بعد و با تعدادی بیشتر که امرزه تعدادشان با ترکمن ها برابری می کند به ترکمن صحرا آمده و در تمامی نقاط استان ساکن شدند. زابلی ها علاوه بر ترکمن صحرا و استان گلستان در تمامی ایران بویژه در بیرجند و مشهد و تهران و مازندران و یا اینکه در تمامی استان ها جا پیدا کردند. آنان بدلیل خشکسالی و کم شدند سدهای آب رودخانه هیرمند بر اثر ایجاد سد ارغنلاب توسط افغان ها و با وجود ایجاد سدهای میان کنگی و زهک در ایران همچنان با خشک شدن دریاچه هامون که اطراف آن چندین هزار سال بهترین نقطه برای سکونت بوده و مهمتر از همه در اثر انتخابات دوره هفدهم در زمان مصدق که در اثر اختلافات قومی و عشیره ای حدود 200 نفر به هلاکت رسیده بود، دیگر سیستان که معنی و مفهوم آن ساکن بودن است، شبانه و پیاده به بیرجند و مشهد و آخر الامر به ترکمن صحرا راه پیدا می کنند و من اینها و تمامی نوشته هایم را خلاصه می گویم که ترکهای گنبد در زمان استالین دسته دسته به گنبد آمدند و عمدتا صایی و حمامی و سلمانی و نانوایی و دسته جات سینه زنی را بوجود آورند و ترکهای آذربایجان نیز بتدریج ازسال 1325 بواسطه واقعه آذربایجان گنبد نشین شدند. گرچه تعداد ترکهای تهران امروز از خود آذربایجان بیشتر است و اما فرزندان کردهای به گنبد آمده در سال 1301 تا استخدام اینجانب به عنوان تعدادشان 6 نفر بود که مهربانی بین ما وجود نداشت و از همان سربازان میرزا کوچک خان نیز چند نفری در شهرداری و ژاندارمری استخدام شدند و بعدها مرتبا بر استخدام آنها افزوده می گشت و گرچه آن نسل و فرزندان آنان به رحمت خدا رفته اند و از آنجائیکه اینجانب 40 سال در مشهد سکونت داشته ام بنابراین گرچه آنان را مشخصا می شناسم اما آنان اینجانب را به کلی ازقلم انداخته اند و بیگانه گردیده اند و گاهی در لباس و لهجه و کردار آنان نشانه هایی از کردی مشاهده نمی شود. قدر مسلم اینکه کردها و قزاق ها با کشتی و زابلی ها و بلوچ ها از لابلای درختان جنگل گلستان پای به ترکمن صحرا نهادند و اما پدر و مادرم و آنچه از کردها که از در سال 1301 و بعد از آن پای در گنبد گذاشتند از آنجاویکه ترکی می دانستند و گیلکی را هم در گیلان یاد گرفته بودند و از آنجائیکه گنبد شهرکی بکر و مستعد برای کشاورزی و کاسبی بود و همگی خیابان های شانزده گانه اش توسط آلمانها جلوه پیدا کرده و دارای چهار راه های زیبا بود، بنابراین هر تازه واردی را جذب می کرد. گرچه در آن دوران سال های متمادی در داخل گنبد آلاچیق های متعددی وجود داشت و زمین هایش آنقدر ارزان و حتی مفت بود که برخی در نزدیک ترین محل زمین های چند هکتاری را بدون رادع و مانعی صاحب شده و زراعت می کردند. از مالکین اولیه در گنبد می توان از ولی محمد محمدی و حاجی گرجی ایگدری و دکتر گرجی و مخودا لر بیاری و سرابی پا و توربانی و خداقلی آق و شیرمحمدی و قجقی ها و عبداله زاده و قرهقولپاقی و امان پور و سیدی ها و مرتضی نوروزی و بعدها فاریایی و برادران آسوده و بیگ زاده و خیلی ها را نام برد که عمدتا در ساخت و سازهای خود از آجرهای امام زاده یحیی و کوره ایکه در کنار بنای قابوس قرار داشت و یا با آجرهای خام و گاهی با گل و چپرهایی از نی می ساختند و مانند امروز از سیمان و جوشکاری استفاده نمی کردند. کردها بیشتر در خیابان وحدت گنبد به کسب و کار اشتغال پیدا کرده تا جائیکه این خیابان موسوم به خیابان کردها گردید که امروزه نیز به همین نام عنوان می گردد و گرچه همواره معورف است که خیابان های گنبد همگی مستقیم ساخته شده است اما نباید فراموش کرد که خیابان امامزاده یحیی و خیابان فرودگاه بر حسب دلایل فراوان قدری کج ساخته شده تا بتواند به مقصد راه پیدا کند، می دانیم که ترکمن ها به امامزاده یحیی که در سال 125 قمری در هفده سالگی شهید گردیده، قارانکی امام می گویند و اینجانب تا سال 1328 به یاد می آورم که این امامزاده در ساختمانی بسیار تاریک و محقر ساخته شده بود و بنابراین به آن قارانکی می گفتند. امام زاده ایکه در آزادشهر و برفراز کوه ساخته شده آق امام می گویند.
اولین کارخانه برق در گنبد توسط قربان یگانه در روبروی آرامگاه قابوس در 70 سال قبل تاسیس شد و از آنجائیکه تا آن زمان در گنبد عینکی وجود نداشت به او قربان عینکی می گفتند و خیلی ها هم از دیدن عینک تعجب می کردند و سالها بعد شهرداری گنبد کارخانه برق در داخل باغ ملی ایجاد کرد و لاجرم مردم گنبد دوگونه برق مصرف می کردند گرچه برق قربان عینکی کیلو واتی 7 ریال و برق شهرداری کیلو واتی 5 ریال بود، لیکن گنبدی ها بیشتر از برق قربان عینکی بدلیل نظم و انضباطی که در توزیع آن وجود داشت استقبال می کردند. در آن دوران وسایل برقی وجود نداشت و لاجرم برق فقط بمنظور روشنایی مصرف می گردید و رادیوها هم که تعداد آنها به اندازه انگشت های دست بود با باطری کار می کرد و لاجرم فقط شبها آن هم تا 12 شب کارخانه های برق کار می کردند و به خیلی از جاهای گنبد برق کشی نشده بود، اغلب در خیابان های 16 گانه گنبد فانوس آویزان می کردند ودر داخل خانه ها چراغ های روشنایی نفتی و یا ثروتمندها از چراغ توری و پریموس استفاده می کردند. در آن زمان تمامی خیابان های گنبد خاکی و رنگ آسفالت به خود ندیده بود و گنبدی ها از سال 1338 رنگ آسفالت به خود دیدند و سالها طول کشید که ادامه یافت، در آن زمان آخوند آباد و هفده شهریور و دریاچه و آزادگان و خیابان دانشجو و تقی آباد و کوی بهارستان و کوی فرهنگیان و زابل آباد و خیابان آرش و کمینه و اروند رود و سید آباد و امام رضا و خیلی ها وجود نداشت و در میدان یادبود کوره پز خانه ای آنرا مسدود نموده بود و در خیابان میهن شرقی که به آن خیابان خرها می گفتند پرتگاهی 2 متری وجود داشت و یا اینکه در خیابان دارایی بازار حلبی سازها و در قسمتی از خیابان طالقانی بازار حصیر فروشی ها و خیابان وحدت بازار کردها وجود داشت. اولین دسته جات سینه زنی توسط سید چمچه و عبایی انجام یافت و سپس ترک ها هم دسته ای تشکیل دادند.

عباداله میرزا زنجانی
مجله فراغی شماره 37، بهار 89

منبع:http://www.bayragh.ir/

صنایع دستی و فعالیتهای تجارتی:

در نزد ترکمنها اقسام مختلف صنایع دستی از قدیم مروج بوده است. این صنایع بیشتر به طبقه اناث منسوب بوده و بدست آنها تولید میشده است. مثلا پارچه افی و تولید منسوجات نخی و ابریشمی و پشمی، قالین بافی، نمدمالی، گلیم بافی، زردوزی و گلدوزی اکثرا دست زنها انجام میشد. صنعت گلدوزی در ین ترکمنها سنت دیرینه دارد. معمولا یخن، آستین و دامن لباسهای زنانه، عرقچین های بچه گانه و مردانه، دستمال های ملی، چپنها، کلاه ها با گلدوزیهای پرنقش و نگار تزئین میگردید و اکنون نیز این سنتها ادامه دارد. گلدوزی های ترکمنی هنوز نیز جهت زینت دادن پیرهن های زنانه، چپنهای زنانه، کیف های زنانه و غیره مورد استفاده قرار میگیرد. زیبایی صنعتهای کهن ترکمن (مثلا در قالین و گلدوزی) در رنگ آمیزی و ترکیب رنگ های تیره و روشن به نحوی است که گویی از درون آسمان سبز روشن ستاره های درخشانی میدرخشد. در قلم کاری روی نقره و طلا و گاه نقش و نگارهای آب طلاکاری «استا» های ترکمنی انسان را به حیرت می اندازد. این «استا» ها از جواهرات، طلا و نقره : دستبندها، گوشواره ها، گل سینه ها، گلوبندها، انگشترها و سایر زینت آلات زنانه را با کمال هنرمندی و ظرافت تولید مینمایند.

تكه هاي اخال 8000 سوار و 12000 پياده سالورها 1500 سوار و 2500 پياده اما نيروهاي تركمن به فرماندهي بردي مراد خان كه دفاع از اخال به او ويارانش واگذارشده بود در حدود 15000 نفر بود يك نيروي مشترك 5000 نفره ساريق تكه و سالور آماده خواهد بودتا در صورت نياز نيروهاي آخال رايياري دهد تمام نيروهاي تركمن عمدتا مسلح به تفنگهاي قديمي منسوخ و شمشير بودند فقط تعداد بسيار كمي از انها تفنگهاي جديد داشتند كه در سالهاي قبل از ايرانيها و افغانها و روسها گرفته يا خريده بودند خلاصه تسليحات بسيار فقيرانه بود وچيزي در باره عمليات جنگي جديد نمي دانستند اما آنها سوراكاران ممتاز وشمشير زنان عالي بودند اين بود وضعيت نيروهاي تركمن كه قرار بود با نيروهاي كاملا انضباطي و مسلح به سلاح مدرن مقابله كنند . در اوائل فوريه 1879 همانطور يكه قبلا شرح داده شد وقتي كميته مخصوص دولت روس تصميم به لشگركشي به تركمنستان گرفت به مقامات قفقاز و ماوراء خزر دستور داده شد تداركات لازمه را بعمل آورند .

.: بقیه در ادامه مطلب :.

آیا میدانستید که فارابی ترکمن است؟محمد طرحان ابن اوزلئق معروف به ابونصر فارابی از جمله نادر عارفانی است که آثار ارزشمند و روایات زیادی از او باقی مانده است. او در سال ۸۷۰ میلادی در واسیج یکی از روستاهای فاراب واقع در بین مرز ترکمنستان و ازبکستان کنونی می باشد، متولّد شده است. او تحصیلات خودرا در بغداد باتمام میرساند و تمام علوم ایّام خودرا فرا میگیرد. ... روایتی از او باقیست که او در بغداد نوعی از آلت موسیقی را از روی دوتار ابداع میکند و با آن در یکی از مجالس خلیفه بغداد در حضور او مقامی از مقامات ترکمنی را می نوازد که همه مدعوینی که در مجلس حضور داشتند بخواب فرو میروند. " او هیچ وقت دون ترکمنی (عبا) را از تن خود بیرون نیانداخته است. پوشش ترکمنی خود را همیشه حفظ نموده است.
فارابی دوتار را به دو نوع تقسیم بندی میکند که یکی دوتار خراسان نام دارد که همان دوتارهای کنونی ترکمنی است و دیگری دوتار بغداد می باشد که آنرا بدست خود در بغداد ابداع کرده است.
فارابی‌ تركمن‌ بود و در عراق‌ تحصیل‌ كرد و با آنكه‌ شهرتش‌ بیشتر در فلسفه‌ بود، به‌ عنوان‌ یك‌ نظریّه‌پرداز در موسیقی‌ نیز پیشوای‌ همگان‌ محسوب‌ می‌شد، و شهرتش‌ در این‌ باره‌ به‌ ویژه‌ ناشی‌ از اثرش‌ بود كه‌ كتاب‌ الموسیقی‌ الكبیر نام‌ داشت‌ و خود بزرگ‌ترین‌ اثر در باب‌ موسیقی‌ تا زمان‌ فارابی‌ بود. می‌گوید تقریباً تمام‌ آثار یونانی‌ در زمینه‌ی‌ موسیقی‌ را پیش‌ از او به‌ عربی‌ برگردانده‌ بودند، و او بیشتر آنها را مطالعه‌ كرد، گو آنكه‌ از هیچ‌ یك‌ نامی‌ نمی‌برد. مگر از اثر تمیستیوس‌ Themistius . فارابی‌ نوازنده‌ نیز بود، برخلاف‌ تمیستیوس‌ كه‌ موسیقی‌ نمی‌نواخت‌؛ و هر چند بیشتر مباحث‌ نظریش‌ مبتنی‌ بر آراء نویسندگان‌ یونانی‌ بود. با این‌ همه‌ از جنبه‌ی‌ علمی‌ مطالب‌ اصیل‌ فراوانی‌ را فراهم‌ آورد كه‌ در هیچ‌ جای‌ دیگر یافت‌ نمی‌تواند شد، به‌ ویژه‌ در توصیفاتی‌ كه‌ از آلات‌ موسیقی‌ رایج‌ در میان‌ اعراب‌ به‌ دست‌ داده‌ است‌. فارابی‌ در علوم‌ ریاضی‌ فیزیك‌ احاطه‌ی‌ كامل‌ داشت‌،

و لذا برای‌ ورود به‌ علم‌ نظری‌ از هر لحاظ‌ مجهّز بود. گرچه‌ علم‌ خود را به‌ یونانیان‌ مدیون‌ بود، ولی‌ خطاهای‌ آنان‌ را تكرار نكرد، و نپذیرفت‌ كه‌ صدا در آب‌ به‌ درجه‌ای‌ كمتر از صدا در هوا شنیده‌ می‌شود؛ نیز این‌ قول‌ ارسطو را هم‌ نپذیرفت‌ كه‌ پشم‌ چون‌ بر آن‌ ضربه‌ وارد آورند صدا پدید نمی‌آورد؛ به‌ همین‌ منوال‌ این‌ لغزش‌ نیكوماخوس‌ را هم‌ تكرار نكرد كه‌ بگوید فیثاغورس‌ ملایمت‌ consonance را از رهگذر سنجش‌ سنگینی‌ چكّشهای‌ آهنگر كشف‌ كرد؛ و این‌ افسانه‌ای‌ بود كه‌ گودنتیوس‌ Gaudentius و بوئتیوس‌ Boethius هم‌ آن‌ را تكرار كرده‌ بودند. تحلیلی‌ كه‌ او از تأثیر موسیقی‌ به‌ دست‌ می‌دهد، هم‌ یونانیان‌ را وهم‌ كندی‌ را به‌ كلّی‌ پشت‌ سر می‌نهد، همان‌گونه‌ كه‌ از فیلسوفی‌ طبیعی‌ چون‌ او چنین‌ انتظاری‌ هم‌ می‌رود.
منبع : کانون ایرانی پژوهشگران فلسفه و حکمت
وبلاگ ترکمن مدیکال

گذشته از سوارکاری، کشتی نیز از ورزش های سنتی ترکمن هاست. آنها این ورزش را در سنین پایین آغاز می کنند.

مسابقات کشتی ترکمن ها صحنه ای است برای نشان دادن قدرت قهرمانان در مقابل رقبای مشهور یا گمنامی که برخی مواقع نیرویشان را به رخ می کشند. در این رقابت ها، وزن شرکت کنندگان یا زمان بازی محاسبه نمی شود. دو رقابت کننده رقابت شان را به صورت نامحدود ادامه می دهند تا نتیجه نهایی اعلام شود. فضای این رقابت محدود نیست و کشتی گیر مجاز است حریفش را تا شعاع های دوردست هم ببرد. شال نقش ویژه ای در کشتی سنتی ترکمن ها دارد.

در این مسابقات کشتی گیران شال به دور کمر خود می بندند. براساس مقررات، هنگامی که داور شال را به دور کمر کشتی گیران می بندد و دست هر یک را در شال دیگری قرار می دهد، دو کشتی گیر مسابقه را شروع می کنند. در این رقابت ها علاوه بر دو داور، دو کمک داور هم بر نحوه بستن صحیح شال ها نظارت می کنند. سپس داور دستش را به پشت کشتی گیران می زند و مسابقه آغاز می شود. مهم ترین نکته در این کشتی آن است که اگر دست، زانو یا هرجای دیگری از بدن کشتی گیر بجز کف دستش به زمین بخورد بازنده اعلام می شود و داور دست کشتی گیر رقیب را به نشانه پیروزی بالا می برد

در کشتی سنتی ترکمن ها مچ ها و پاهای قوی نقش مهمی در پیروزی کشتی گیر دارند. خیلی کم پیش می آید که نتیجه مسابقه مساوی به اتمام برسد. اگر شانه ها یا پهلوهای دو قهرمان همزمان به زمین بخورد مسابقه مساوی تمام می شود و دست هر دو کشتی گیر به نشانه پیروزی بالا می رود و جایزه بین هر دو نفر تقسیم می شود. داوران با اکثریت آرای کشتی گیران انتخاب می شوند.

شش یا هفت کشتی گیر از میان کشتی گیران سنتی ترکمن انتخاب می شوند تا یکی از میان آنها به عنوان داور برگزیده شود.فردی مسن از میان داوران به عنوان امین یا امانتدار انتخاب می شود تا برای تشویق قهرمان از مردم جایزه جمع کند. در گذشته یک گاو با نام اولی به قهرمان بزرگ، جایزه داده می شد، جایزه نفر دوم یک گوسفند با نام چایرچی بود و پتو یا چیزهای دیگری به نفر سوم تعلق می گرفت.

مطابق رسوم رایج، هنگامی که داوران، جایزه را دریافت می کردند دستمال هایشان را در هوا به نشانه قدردانی از قهرمان و برگزارکننده و سازمان دهنده مسابقه می چرخاندند.در عوض دستمالی که به هدیه دهنده نشان داده می شد معمولا مبلغی جایزه داده می شد. دریافت کننده دستمال، آن را به دور پیشانی اش می مالید و با خود می برد.

گرفته شده از : تبیان زنجان

^{_{نازک خیال شاعر مرحوم ملا رستم ” مُخلص” قزل آیاقلی نینگ عمر یولی بیلان باغلان شیقلی بیر غیسغه جه معلومات}}

^{_{ملا رستم ” مُخلص “  دولت یار ” مخدوم ” اوغلی ، دولت یار ” یحیی ” اوغلی ، یحیی ” محمدسید” اوغلی ملا رستم ” مُخلص “  قزل آیاق لی لبابینگ قزل آیاق اوبه سینده (۱۳۰۹) هـ  ش بیرمونگ اوچ یوز دوقوز لانجی هجری شمسی ییلینده چهار شنبه گونی بیر روحانی مشغله ده دنیا اینیار ، ومرحوم ملا رستم ” مُخلص ” شول حقده آیدیب دور:}}

دولت محمد (دولت مامد) از شاعران قرن دوازده هجری می باشد. وی در نواحی رود اترک- گرگان متولد شده و لقب ادبی وی آزادی می باشد و چون در ایام میانسالی ازدواج کرده به قاری ملا مشهور است.
پدر وی مختومقلی نام داشته و چون به کار ساختن زین و شلاق از چرم مشهور بود به مختومقلی یونه چی مشهور شده است. دولت محمد علوم ابتدایی را نزد پدرش که از علم و سواد شاعری بهره ای داشت فرا گرفته سپس برای ادامه تحصیل به خیوه رفته است.
دولت محمد ابتدا با «اوراز گل» ازدواج کرده و از وی صاحب فرزندانی چون؛ محمد صفا، عبدالله، مختومقلی، غاهرقلی، قولچه و زبیده می شود و بعد از مرگ اوراز گل با زنی از طایفه قزاق که عاشق علم و استادی دولت محمد گردیده بود ازدواج می کند و از این زن نیز چاقی و یاری به دنیا آمدند. (محمد صفا و عبدالله در ایام جوانی در حین شرکت در جنگ احمد خان در بین راه کشته شدند.)

دولت محمد در 1112 هجری متولد و در 1174 هجری در سن 62 سالگی دار فانی را وداع گفت. وی آثاری چون «وعظ آزادی» حکایت جابر انصار، مناجات نامه و همچنین کتابی مذهبی به نام مختصر را با خط خویش و با حاشیه نویسی فرزند برومندش مختومقلی به رشته تحریر در آورده است.

نورمحمد عندلیب از نمایندگان شاخص و برجسته ادبیات کلاسیک ترکمن به شمار می رود. وی ضمن مطالعه تاریخ، زبان و ادبیات ملل شرق آفریننده و روایتگر توانای منظومه «لیلی و مجنون» است. آثار ارزشمند شاعر برای مطالعه ی تاریخ، زبان و ادبیات ترکمن در قرن 18 میراثی گرانبهاست.
نورمحمد عندلیب به تخمین در سال 1710 میلادی در منطقه «غارا مازی» از توابع شهر ییلانی ترکمنستان به دنیا آمده و در سال 1770 از دنیا رفته است. عندلیب شاعری کلاسیک و مترجمی بغایت توانا است. وی ضمن استفاده از زبان های عربی و فارسی و بعضی اشعار خود را به زبان فارسی سروده و برخی از آثار را نیز از زبان عربی به ترکمنی ترجمه کرده است.
عندلیب در شعر «جیقر» با بن مایه های عشقی و در منظومه ی «لیلی- مجنون» از شرایط زندگی ترکمن ها در قرن 18 سخن گفته است. وی از پیشگامان مترقی و تبلور محافل آگاه آن دوره است. در داستان «لیلی و مجنون» با آفرینش های خلقی و سرشار از فولکور مواجه هستیم که نشانگر مطالعه عمیق ادبیات شفاهی است.
از تاریخ دقیق وفات ایشان اطلاعی در دست نیست ولی اوایل دهه ی هفتاد قرن 18 را تخمینا سال وفات او دانسته اند.
بیوگرافی شاعر در مدخل داستان «یوسف – زلیخا» نمود یافته و در آن، برخورد های حاکمان استثمارگر برای تصاحب تاج و تخت و روابط و مناسابت طبقاتی روایت می شود. در منظومه ی حماسی «اوغوزنامه» افکار شاعر «دولت محمد آزادی» در بیان ظلم و ستم شاهان ادامه یافته است. در ادبیات کلاسیک ترکمن، عندلیب به عنوان مترجمی توانا شناخته شده و آثار مکتوب شاعر «نسیمی» را از زبان عربی به ترکمنی ترجمه کرده است. عندلیب در شعر «جیقر» به مسئله ضروری دوره خود پرداخته است. «جیقر» ابزار آلاتی کشاورزی است و در آبیاری اراضی از آن استفاده شده است.
عندلیب منظومه «لیلی- مجنون» را بر اساس روایتی خلقی آفریده و این اثر دقیقا اعتراضی است علیه منکران عشق و آزادی، بیانگر فدا شدن انسانها در مناسبات نیمه فئودالی و نیمه عشیرتی است. «لیلی- مجنون» نزدیک به سی واریانت دارد و از چشمه ناب ادبیات خلقی نشأت می گیرد.
در سال 1188 میلادی نظامی گنجوی شاعر بزرگ آذربایجان (1203- 1141 م) بر اساس سوژه شفاهی «لیلی- مجنون» منظومه ای نوشته و سپس شاعران برجسته شرق، عبدالرحمن جامی (1492- 1414)، علی شیر نوایی (1501- 1441)، محمد فضولی (1563- 1500) و دیگران بر اساس آن موضوع کار کرده اند.
«لیلی- مجنون» عندلیب به صورت شعر و نثر است. در نثر چگونگی روند وقایع و در شعر روابط شخصیت ها و چگونگی تعامل آنها بیان شده است. عندلیب در آفرینش منظومه از زبان خلق بهره گرفته و به همین سبب در میان ترکمن ها از شهرت بسزایی برخوردار است. اثر «لیلی- مجنون» بواسطه ی تعلق زمانی به قرن 18 برای مطالعه ی تاریخی، اقتصادی، آداب و سنن و زبان از اهمیت فراوانی برخوردار است.

     حجه الا سلام ابو حامد محمد غزالی یکی از
درخشانترین چهره های تاریخ اندیشه ودانش درسال 450هجری قمری در طابران شهر طوس به دنیا آمد.
اوعلوم ابتدایی را در زادگا ه خویش فرا گرفت و تا سال 478 هجری، یعنی تا سن 28
سالگی در شهر طوس، گرگان و نیشاپور به تحصیل علوم ظاهری پرداخت. پدرش شغل پشم ریسی
یا  پشم فروشی داشت و فرزند او را به همین
مناسبت(غزالی) گفته اند.

به ادامه مطلب بروید

محقق دانشمند و شاعر توانا استاد محمد کریم نزیهی- جلوه، یکی از چهره های ممتاز فرهنگی کشور ما، با شخصیت چند بُعدی خویش در میان اقران خود جایگاه خاصی داشت. پدر فاضل و دانشمند او قاضی بابا مراد که برمسند قضا نشسته بود، در پرورش فرزند نقشی مؤثر داشت. همو بود که زمینۀ آموزش [...]

به ادامه مطلب مراجعه نمایید

اوغوز و ترکمن دو نامی است که در طول تاریخ برای نامیدن قوم ترکمن به کار رفته است. اوغوز اصطلاحی است قدیمی که در دوره های قبل از اسلام و سده های اولیه اسلامی مروج بود و ترکمن اصطلاحی است که بعد از مسلمان شدن بخش بزرگی از قبایل اوغوز به این نام خوانده شده اند. به هر صورت ترکمن را بدون شناخت اوغوزها و ترکهای اولیه نمیتوان مورد توجه و مداقه قرار داد. «اوغوز» بنابر روایات نام پادشاهی بوده مقتدرکه قبایل مختلف ترک را متحد ساخته و امپرتوری وسیعی را در آسیا بنا نهاده و طبق روایات قبایل بسیت و چهارگانه ترکمن از او به وجود آمده است. [1] و همچنین نام قومی از ترکان  است که در قدیم نسبت به اقوام دیگر ترک، تحرک زیاد داشته و در تحولات سیاسی، اجتماعی و نظامی در منطقه بزرگی از آسیا نقش اساسی داشته اند. در دوره اسلامی نیز اوغوز ها نسبت به دیگر اقوام ترک در ساحه سیاسی و نظامی تحرک زیاد داشته اند، چنانکه قراخانیها، غزنویها، سلجوقیها، سلسله قراقوینلو و آق قوینلو، صفویها، عثمانیها، افشاریها و قاجارها همه منشا اوغوزی داشتند.  نام اوغوزها نخستین بار در «کتیبه  اورخون» آمده است. امپراتور گوک ترک «بیلکه قاآن» در یکی از کتیبه ها آنها را «ملت من » خطاب کرده است. بنابر همین امر، گفته میتوانیم که اوغوزها یکی از قبایل بزرگ تشکیل دهنده امپراتوری گوک ترکها در قرن ششم میلادی بوده اند. چون در سده های بعدی گوک ترکها به دو قسمت ترکهای شرقی و ترکهای غربی تقسیم شدند اوغوز ها در داخل اتحادیه ترکان غربی جای گرفتند. این گروه اندک اندک  به سوی غرب از ساحل غربی رود جیحون تا ساحل شرقی بحیره خزر پراگنده گشتند. اما اصل و نسب اوغوز ها و ترکمن ها  از کجاست ؟ در این باب نظرات مختلفی از گذشته، به ویژه دوران معاصر ارائه شده که به مهمترین این نظریات میپردازیم.

در خصوص معناي « اوغوز» در منابع كهن اطلاعاتي ارائه نميشود. در این آثار تنها در باره محل بودوباش این قوم و مشخصات زندگی آنها معلومت داده شده است. مولفين كهن در خصوص مفهوم كلمه « تركمن » بررسي هايي را انجام داده اند ، اما در باب نام «اوغوز» تحقيقي صورت نگرفته است. این کلمه در منابع عربی و فارسی بصورت (اوغوز، غز، تغزغز، تغز اوغوز) آمده و از اواخر قرن سوم هجری قمری در متون مؤرخین و جغرافیه نویسان به تکرار مشاهده مینماییم.

در داستان « اوغوز خان» كه به زبان اويغوري و در دوره سلطنت « قازان خان ايلخاني» ( 1304 – 1294 ) و نيز دردوره سلطنت جانشين وي « اولجاتيو »  تاليف شده است ، كلمه « آغيز » كه به معني شير اول است، به شكل « اوغوز » ثبت شده است . حتی برخي صاحب نظران به استناد تعريف فوق معتقد بودند كه ريشه نام « اوغوز» از اين واژه است . منتها در كتاب ديوان لغات الترك كه حدودا سه قرن قبل از كتاب اوغوزخان نگاشته شده است، مفهوم شير اول با واژه هاي « آغوج » و «آغوز» نشان داده ميشود. چنانچه واژه آغوز ( آغيز = شير اول ) در گويش اويغوری به شكل اوغوز تلفظ ميشد ،‌ مطمئنا محمود كاشغري در كتاب خود آن را قيد ميكرد . اين در حالي است كه در گويش اويغوري نيز مفهوم شير اول به شكل « آغيز» تلفظ ميشود . به اين سبب است كه احتمال داده ميشود در اثر يك خطاي املايي واژه اوغوز به معني شير اول به اين شكل ثبت شده باشد. اگر به فورم اسلامي شده متن اويغوري داستان اوغوزخان كه در دوره فرمانروايي اولجاتيو نوشته شده است، توجه كنيم، اوغوزخان درست يك سال بعد از ولادت سخت گفتن را آغاز كرده ميگويد : «به مناسبت تولدم در قصر، مرا اوغوز نام گذاريد. » اين مسئله كه بين ولادت وي در قصر و نامگذاري به نام اوغوز چه رابطه اي ميتواند باشد مبهم و دور از فهم است.

برخي مولفين معاصر نيزدر خصوص تبيين نام اوغوز تحقيقاتي را انجام داده اند : «ج . ماركوارت» عقيده دارد كه كلمه اوغوز از دو بخش « اوق + اوز » تركيب شده است . به عقيده وي « اوق » به معني تير و « اوز» به معني انسان، فرد ، شخص بوده و تركيب اوغوز به معني تيزانداز است.  نظريه ماركوارت از جانب صاحب نظران پذيرفته نشده است. زيرا در زبان تركي كلمهاي به شكل « اوز» به معني انسان نيامده است .

د. سينور لفظ «اوغوز» را با كلمه « اوكوز » به معني گاو مرادف ميگيرد. منتها اين كلمه با اينكه با اشكال « اوقوس » و يا « اوكس » ريشه تخاري دارد، با اين حال در زبان تركي به شكل اوكوز تا زمان حاضر حفظ شده و مورد استفاده قرار ميگيرد .

ل. بازين كه با استناد به دلايل قوي گرامري به مقابله با نظريه سينور برخاسته، معتقد است كه اوغوز به معني گوساله نر است. نظريه ل. بازين را نيز نميتوان قبول كرد، زيرا در تركي تركيه و در ساير لهجه هاي تركي كلماتي به شكل اوغوز به معناي گوساله نر دو ساله را برساند، وجود ندارد .

ج . هاميلتون معتقد است که اوغوز از كلمه « اوغوش » مشتق شده است. كلمه اوغوش در سنگ نبشته هاي گوگ ترك بعضا به همراه كلمه اوغوز در يك جمله به كار برده شده و به وضوح معني خويشاوندان و خانواده را مستفاد ميكند .

نظريه ديگر درارتباط با ريشه كلمه اوغوز از جانب ترکولوژیست مجارستانی ج. نمت ارائه شده است. به نظر ايشان كلمه اوغوز از تركيب « اوق+ ز » تشكيل شده است«اوق  «به معني قبيله و « ز » نيز پسوند جمع ترکی است. بر این ساس اوغوز معنی «قبیله ها» را خواهد داشت.

حال‌ به‌ اين‌ سئوال‌ مي‌پردازيم‌ كه‌ چرا تركمن‌ها به‌ اين‌ اسم‌ خوانده‌ شده‌اند؟ براي‌ روشن‌ كردن‌ اين‌ نكته‌ لازم‌ مي‌آيد كه‌ از مناسبت‌هاي‌ تركمن‌ – اوغوز حركت‌ كنيم‌. براي‌ اينكه‌ اين‌ امر در حل‌ معماي‌ منشاء و ماهيت‌ نام‌ تركمن‌ كمك‌ شاياني‌خواهد كرد.

اينكه‌ واژه‌هاي‌ تركمن‌ و اوغوز دو نام‌ براي‌ يك‌ قوم‌ معين‌ ترك‌ است‌، در منابع‌ تاريخي‌ ترك‌ به طور كلي‌ امري‌ پذيرفته‌ شده‌ به‌ نظر مي‌رسد. در نيمه‌ دوم‌ قرن‌ گذشته‌ ارمینوس وامبری  A.Vambery  اينطور مي‌گويد: قبول‌ اين‌ ديدگاه‌ كه‌ اجتماعاًتي‌ كه‌ اعراب‌ به‌ آنها نام‌ «غز» را داده‌اند، تركمنهاي‌زمان‌ ما هستند، كاملا درست‌ است‌.

         نمت‌ Nemeth با استناد به‌ هوستما Houtsma مي‌نويسد كه‌ تركمنها به‌جاي‌ اسم‌ قديمي‌ خود يعني‌ «اوغوز» نام‌ «تركمن‌» را گرفته‌اند.

در اوايل‌ قرن‌ دوازدهم‌ مدتي‌ نام‌ اوغوز و تركمن‌ را به طور مشترك‌ به كار برده‌اند. و.مينورسكي‌ V.Minorsky در يكي‌ از آثارش‌ مي‌نويسد: «اوغوزها» به طور كلي‌ با نام‌ «تركمن‌» شناخته‌ شده‌اند.

پريتاسك‌ O.Pritsak مي‌نويسد كه‌ قسمتي‌ از تركان‌ در منابع‌ تاريخي‌ تحت‌نام‌ تركمن‌ يا اوغوز ديده‌ شده‌اند و روشن‌ مي‌سازد كه‌ دولت‌ «يبغوي‌ اوغوز» تحت‌ دو نام‌ «اوغوز» و «تركمن‌» يك‌ اتحاد سياسي‌ تشكيل‌ داده‌اند.

برخی از مولفین به این نظر اند که بخش قابل توجهی از اوغوزها را طوایف صحرا نشین قدیمی از قبیل مساگتها، آلانها، ساکاها، داه ها و غیره تشکیل داده اند، حقیقتی تردید نا پذیرمیباشد به همین سبب نمیتوانیم اوغوزهای آسیای میانه را در سده های نهم و دهم میلادی طوایف و عشایر خالص ترک ارزیابی کنیم. بخشی از آنان به ویژه ساکنین نواحی سفلای رود سیحون و بیابانهای قزاقستان امروزی  از نژاد ترک بوده، ولی به مرور زمان با مردمان محلی آمیزش نموده اند. در نتیجه این آمیزش و نزدیک شدن ها اوغوزها در بین ممالک اسلامی به نام «ترکمن» یا «ترکمان» شهرت یافتند، برخی از مورخین مدعی اند که درمیان اوغوزهای سده نهم و دهم «ترکمنها» نیز بوده اند. اما به نظرما این ادعا چندان به حقیقت نزدیک نیست. در واقع « اوغوز» ها از «ترکمن»ها جدا نبوده، بلکه آنها نیاکان ترکمنها بوده اند. باید توجه کنیم که اولاً تنها بخشی از اوغوزها بعدها «ترکمن» نام گرفته اند، نه همه قبایل اوغوز، داخل ترکیب ترکمنها گشته اند. بدین ترتیب بخشی ازنیاکان ترکمنها بومیان کشاورزی و دامدار ساکن در مناطق ترکمن نشین امروزی بوده و بخش دیگر قبایل ترک زبان بوده اند که عمدتاً به دامداری اشتغال ورزیده و از آسیای مرکزی (آلتای، سنکیانگ و مغولستان امروزی ) به محدوده ترکمن نشین امروزی در اتحاد شوروی (سابق)، افغانستان، ایران و…) آمده اند[2]. این نظر را دانشمند و زبانشناس سده یازدهم میلادی محمودکاشغری نیز تایید میکند. دانشمندی به نام «ابری مکی » در سال 1875 میلادی ترکمنها را بدین طریق توصیف میکند: «قومی از نژاد ترک، در قرن 11 و 12 بخارا را تسخیر کرده و در سمت مغرب بحیره خزر به ارمنستان، گرجستان و شیروان و داغستان دست یافتند، زندگی بادیه نشین دارند و قسمت عمده جمعیت این نواحی را تشکیل میدهند و آنها را تراکمه و ترکمن و قزلباش میخوانند. ایرانیان وجه تسمیه ترکمان را بدین طریق شرح میدهند و میگویند که قبایل ترک در موقع حمله به خراسان با زنان آن سامان ازدواج کردند و اولاد آنان «ترکمان» یعنی ترک مانند نامیده شدند. این وجه تسمیه ظاهراً غیرموجه، نادرست و متناقض به نظر میرسد. زیرا عده زیادی از افراد این قوم که ترکی حرف میزنند و در آن سمت جیحون باقی مانده اند، خودرا ترکمن میخوانند، به عقیده من این نام از کلمه «ترک» و « کومن» ترکیب یافته و به آن قسمت از قوم کومن که در سمت شرق دریای خزر تحت استیلای ترکان آلتای باقی ماندند، اطلاق شده است. یک قسمت دیگر آمده در سمت غربی دریای خزر و در سمت شمال دریای آزوف استقرار یافتند و بعدها به سوی مجارستان راندند.»

     ما در میان نام های طوایف اوغوزها به اسامی زیادی برمیخوریم که اکنون نیز در میان ترکمن ها وجود دارد. بطور مثال میتوان به اسامی: سالور، بیات، قایی، ایگدیر، بایندر، بگدلی، قرقین، توتورغا یا دودورغا و برخی دیگر اشاره کرد.

    در مورد وجه تسمیه «ترکمن» نظر دیگری نیز موجود است. و آن اینکه : به گفته حافظ عمادالدین این واژه از دو جزء «ترک» و «ایمان» ترکیب یافته است. به نظر مذکور ترکها یی که نو مسلمان شده بودند به این نام یاد شده و بعداً به شکل «ترکمان » مخفف گردیده است.به هر حال، نام «ترکمنها » برای نخستین بار در اسناد تاریخی و ادبی 1000 ـ 1200 سال قبل ثبت شده است. در برخی اسناد درباره  تصرف آسیای مرکزی توسط اعراب نیز طور یکه قبلاً یاد آور شدیم در دایرة المعارف «تون ـ دیانگ » چین که در سده هشتم میلادی تنظیم شده از ترکمنها نام برده شده است. مقدسی جغرافیه دان نامی عرب در اثر خود از ترکمنهای ساکن «سمبرچی» سخن گفته است که پیشوای آنان در شهر «اوردو» زندگی میکرده است.

در اين‌ نظريه‌ها كه‌ از جهت‌ نتايج‌ درست‌ هستند، قدمت‌ نام‌ تركمن‌ و منشأ وماهيت‌ آن‌ روشن‌ نشده‌ است‌. در سال های اخیر ديدگاه‌ فواد كوپرولو F.köprülü  ارزش‌ كلاسيكي‌ يافته‌ است‌. فواد كوپرولو köprülü در زمان‌ خود با استناد به‌ ديوان‌ لغات‌ ترك‌، ميگويد كه‌ نام ‌تركمن‌ به‌ گروههايي‌ از اوغوزها كه‌ مسلمان‌ شده‌اند، اطلاق‌ ميشود.

در حقيقت‌ او اين‌ ديدگاه‌ را با استناد به‌ اثر شرف‌الزمان‌ مروزي‌ يعني‌ باسطرهاي‌ كتاب‌ «طبيعه‌الحيوان‌» عيناً تأييد مي‌كند.

قبل‌ از مروزي‌، اولين‌ مؤلف‌ اسلامي‌ كه‌ از تركمن‌ها بحث‌ ميكند، يعني ‌المقدسي ‌AL-Maghdesi (نيمه‌ دوم‌ قرن‌ دهم‌) تركمن‌ها را گروههايي‌ معرفي‌ كرده‌ بود كه‌ اسلام‌ را قبول‌ كرده‌اند.

محمود كاشغري‌ مؤلف دیوان لغات ترک نيز «تركمن‌» و «اوغوز» را در جاهاي‌ زيادي‌ با هم‌ ذكر میكند.

اگر نظريه‌ وامبري كه‌ تاريخ‌ نام‌ تركمن‌ را تا دوره‌ افسانه‌اي‌ اوغوزخان‌ مي‌رساند در نظر گرفته‌ نشود، فكر غالب‌ سالهاي‌ اخير اينست‌ كه‌ نام‌ تركمن‌ در قرن‌يازدهم‌ ظاهر شده‌ است‌ و اينكه‌ اين‌ اسم‌ به‌ اوغوزهاي‌ مسلمان‌ اطلاق‌ شده‌ است‌.

با وجوديكه‌ دلايلي‌ وجود دارد كه‌ نام‌ تركمن‌ موجوديت‌ خود را در ادوار خيلي‌قديمي‌ نشان‌ داده‌ است‌، گسترش‌ اسلام‌ در  بين‌ اوغوزها نيز در ايضاح‌ نام‌ تركمن‌كافي‌ به‌ نظر نمي‌رسند. مروزي‌ از يك‌ جنبش‌ تركمن‌  – اوغوز – پچنك‌ بحث‌ ميكند. به‌ عقيده‌ مروزي ‌اوغوزها تحت‌ فشار تركمنها خوارزم‌ را ترك‌ كرده‌ و به‌ سرزمين‌ پچنك‌ها كوچ ‌كرده‌اند. (مؤلف‌ اين‌ موفقيت‌ تركمن‌ها را به‌ مسلمان‌ شدن‌ آنها مرتبط ميداند.)

مينورسكي‌ Minorsky مينويسد كه‌ احتمالا اين‌ حادثه‌ به‌ سال‌ 893 روي‌ داده‌است‌ و در حدودالعاًلم و ‌استخري‌ (تأليف‌ سال‌ 893) نيز به‌ نشانه‌هايي‌ از آن‌ بر ميخوريم‌. مينورسكي‌ Minorsky اين‌ احتمال‌ را ميدهد كه‌ اين‌ حادثه‌ با هجوم‌ مشترك‌ خزر – اوز عليه‌ پچنك‌ها مرتبط است‌ و اين‌ حادثه‌ احتمالا از سوي‌ مروزي‌ با اصطلاح‌ «تركمن‌» كه‌ مدتها بعد به‌ كار رفته‌ است‌، مدرنيزه‌ شده‌ است‌. فقط اينكه‌ اين‌ رويداد در منبع‌مان‌ بين‌ پچنك‌ها و اوزها رخ‌ نداده‌ بلكه‌ حادثه‌اي ‌بين‌ «تركمن‌ها» و «اوغوزها» معرفي‌ شده‌ است‌. در اين‌ صورت‌ اگر مدرنيزه‌ كردني‌ دركار باشد ميتوان‌ استنباط كرد كه‌ اين‌ امر بيش‌ از اينكه‌ به‌ اصطلاح‌ «تركمن‌» مربوط شود، با مفهوم‌ «اسلاميت‌» ارتباط مي‌يابد.

همانطور كه‌ ميدانيم‌ قارلوق‌ها كه‌ در اواسط قرن‌ هشتم‌ به‌ حوزه‌«چو» حاكميت‌ تام‌ داشتند، مدتها بعد، يعني‌ احتمالا در اواخر همان‌ قرن‌ و يا اوايل‌ قرن‌ نهم‌، اوغوزها را از منطقه‌ تالاس‌ و چو بيرون‌ كردند و اوغوزها نيز به‌ سهم‌ خود پچنك‌ها را به‌ سمت‌ مغرب‌ رانده‌اند.

با توجه‌ به‌ اين‌ موارد، قبول‌ اين‌ نكته‌ به‌ حقيقت‌ نزديكتر است‌ كه‌ روايت‌ مروزی ‌در واقع‌ مربوط به‌ منطقه‌ خوارزم‌ است‌، ولي‌ به‌ تصوير كشيدن‌ حادثه‌اي‌ است‌ كه‌ بين‌قارلوق‌ها واوغوزها رخ‌ داده‌ است‌.

در اطلاعاًت‌ كتاب‌ المقدسي‌ نيز كه‌ اخباري‌ منسوب‌ به‌ اين‌ دوره‌ مي‌باشد، آمده‌است‌ كه‌ تركمنها و اوغوزها در مناطق‌ مختلف‌ ساكن‌ هستند. نزديكي‌ جغرافيايي‌ به‌ اين‌ احتمال‌ قوت‌ مي‌بخشد كه‌ اينجا مراد از«تركمن‌هاي‌» مورد بحث‌  نيز «قارلوق‌ها» باشند.

نوشته‌هاي‌ محمود كاشغری نيز از اين‌ نظر كه‌ تفاوت‌ لهجه‌هاي‌ مختلف‌ زمان‌خود را آشكار ميسازد، اهميت‌ دارد. در بحث‌ تلفظ حرفهای‌ گوناگون‌ و طرز استعمال ‌بعضي‌ از كلمات‌، تفاوتهایی‌ ميان‌ تركها و اوغوزها را مشخص‌ كرده‌ است‌. مرادمحمود کاشغری از اين‌ تركان‌، معني‌ محدود آن‌ يعني‌ مردم‌ وطن‌ خودش‌ سرزمين‌ قاراخانيان‌ وتركي‌ متمايز از اوغوزي‌ است‌، و تركي‌ كه‌ در آن‌ جوار صحبت‌ شده‌ است‌، نيزارتباطي‌ تنگاتنگ‌ با قارلوق‌ها دارد.

از طرف‌ ديگر اينكه‌ اوغوزها با قبول‌ اسلام‌ نام‌ تركمن‌ را گرفته‌اند، با وجودصراحت‌ آن‌ در بعضي‌ از منابع‌، چندان‌ قانع‌ كننده‌ به‌ نظر نميرسد. چونكه‌ تغيير دين، تغيير همزمان‌ اسم‌ را ايجاب‌ نميكند. اگر چنين‌ اصلي‌ وجود داشته‌ باشد، در اين‌ صورت‌ همانند تركان‌ مسلمان‌ قبل‌ از تركمن‌ها، اوغوزهايي‌ كه‌ بعدها به‌ اسلام‌ گرويده‌اند، نيز مي‌بايست‌ نام‌ جديدي‌ بگيرند و يا همانندخويشاوندان‌ مسلمان‌ خود «تركمن‌» ناميده‌ شوند.

در تاريخ‌ ترك‌ نمونه‌اي‌ كه‌ بتواند حامي‌ نظريه‌ تغيير نام‌ باشد، يافت‌ نميشود ودر برابر در گرايش‌ به‌ اديأن‌ ديگر دلايل‌ زيادي‌ وجود دارد كه‌ بر فراموشي‌ عرف‌ وعاًدت‌ و بينش‌ها حفظ نام‌ خالص‌ تركي‌ قوم‌ دلالت‌ دارند. اويغورهاي‌ بودايي‌ و مانوي‌ و خرزهاي‌ موسوي‌ از اين‌ قبيل‌ هستند. بلغارهاي‌ ترك‌ و مجاري‌هاي‌ مسيحي‌، در بين‌ جوامع‌ مسيحي‌ همه‌ چيز خاص‌خود را فراموش‌ كرده‌اند، فقط اسامي‌ تركي‌ خود را حفظ كرده‌اند. مسئله‌ تركمن‌ نيز از اين‌ قاعده‌ كلي‌ مستثني‌ نيست‌.

در حقيقت‌ بر اساس‌ آخرين‌ تحقيقات‌، قارلوق‌ها در دوران‌ قدرت‌ خود (نيمه‌ اول‌قرن‌ يازدهم میلادی‌) يعني‌ زماني‌ كه‌ بر مناطق‌ چو، تالاس‌ و يدي‌سو حاكم‌ بودند، در عين‌ حال‌ نام‌ تركمن‌ را به‌ عنوان‌ يك‌ اسم‌ سياسي‌ براي‌ خود برگزيده‌ بوده‌اند.

علاوه‌ براين‌ قارلوق‌ها كه‌ در اواسط قرن‌ نهم‌ با آمدن‌ به‌ بالاساغون‌ با گرفتن‌عنوان‌ قاراخان‌ در آنجا توسط يبغوي‌ قارلوق‌، دولت‌ ترك‌ معروف‌ به‌ ايليك‌ خانلار ويا خاقانيه‌ را تشكيل‌ داده‌اند. و با لهجه‌اي‌ متفاوت‌ از لهجه‌ اوغوزها صحبت‌مي‌كرده‌اند. همانطور كه‌ كاشغری‌ نيز به‌ آن‌ اشاره‌ كرده‌ است‌.

علاوه‌ بر آن‌ ثبت‌ اصطلاح‌ «تركمن‌» در منابع‌ چيني‌ که از طرف‌  F.Hirt معلوم‌ شده‌است، قابل‌ توجه‌ است‌ كه‌ دايره‌المعاًرف‌ چيني‌  T’ung – t’ien كه‌ كلمه‌ را به‌ شكل‌ Tö -kö – möng ضبط كرده‌ است‌، مربوط به‌ دوره‌اي‌ است‌ كه‌ به‌ قارلوق‌ها در عين‌ حال‌«تركمن‌» نيز اطلاق‌ میشده‌ است‌.

بنابر اين‌ در حال‌ حاضر ميشود گفت‌ كه‌ حداقل‌ در طول‌ قرن‌ نهم‌ كلمه‌ تركمن‌ در حكم‌ يك‌ اصطلاح‌ سياسي‌ موجود بوده‌ است‌ و از طرف‌ قارلوق‌ها مورد استفاده ‌قرار ميگرفته‌ است‌. ولي‌ به‌ احتمال‌ خيلي‌ زياد ميتوان‌ قبول‌ كرد كه‌ در آن‌ تاريخ ‌اوغوزها، نام‌ تركمن‌ را حمل‌ نميكرده‌اند.

چرا اصطلاح‌ «تركمن‌» مورد استفاده‌ قرار گرفته‌ است‌؟ به‌ عقيده‌ ما اين‌ اصطلاح‌ با اصطلاح‌ گؤك‌ ترك‌ kök Türk مناسبتي‌ نزديك‌ دارد. اصطلاح‌ kök Türk به‌ امپراطوري‌ بزرگ‌ ترك‌ كه‌ از طرف‌ كنفدراسيون‌ قبايل ‌مختلف‌ ترك‌ كه‌ قارلوق‌ها نيز داخل‌ آن‌ بودند، اطلاق‌ ميشده‌ است‌.

آنطور كه‌ مي‌دانيم‌ در بين‌ طوايف‌ و قبايل‌ ترك‌، گروهي‌ تحت‌ نام‌ گؤک ترک موجود نيست‌. كلمه‌ kök Türk كه‌ در كتيبه‌هاي‌ اورخون‌ ديده‌ شده‌ است‌، يك‌ تسميه‌ سياسي‌ است‌ و به‌ همين‌ دليل‌  V.Thomson اينطور مي‌نويسد: «اين‌ واژه‌ در مرزهايي ‌وسيع‌ عمري‌ كوتاه‌ داشته‌ است‌، اما در دوره‌ درخشاني‌ كه‌ امپراطري‌ ترك‌ اتحادكاملي‌ تشكيل‌ داده‌ بودند، جهت‌ ناميدن‌ اقوام‌ و قبايل‌ مختلف‌ چهار جهت‌ جهان‌تحت‌ كلمه‌ واحدي‌، به كار رفته‌ است‌.

واژه‌ kök Türk در تركي‌ دو معنا دارد: يكي‌ از معاًني‌ آن‌ «ريشه‌دار»، «اصيل‌»، «نجيب‌» و ديگري‌ «گؤگ‌» يا آسمان‌است‌.

اين‌ واژه‌ در هر دو معني‌ خود مفاهيم‌ اصيل‌، عاًلي‌، بزرگ‌، جهانشمول‌ را ميرساند و اين‌ مفاهيم‌ با وضعيت‌ سياسي‌ مورد اشاره‌ Thomson مطابقت‌ دارد.

آنطور كه‌ ديديم‌، واژه‌ تركمن‌ نيز، در اين‌ معاًني‌ به كار ميرود. همانطور كه‌ واژه‌ kök Türk اسم‌ قبيله‌ خاصي‌ نبوده‌ و اصطلاحي‌ سياسي‌ ميباشد، اصطلاح‌ «تركمن‌» نيز در همين‌ معني‌ بوده‌ و اصطلاح‌ سياسی‌ است‌ كه‌ قارلوق‌ها در دوره‌ اقتدارشان‌ به كار برده‌اند.

واقعه‌ تاريخي‌ كه‌ واژه‌ kök Türk افاده‌ ميكرد، در قرن‌ دهم‌ ديگر موجود نبود وبه‌ زمان‌ گذشته‌ تعلق‌ داشت‌. حاكميت‌ جهانشمول‌ به‌ پايان‌ رسيده‌ بود و به‌ علت‌ فروپاشي‌ اتحاد ترك‌، قارلوق‌ها كه‌ از يك‌ طرف‌ با اويغورها و از طرف‌ ديگر همانند اوغوزها با ديگر تركان‌ در وضعيتي‌ خصمانه‌ بوده‌اند، به‌ جاي‌ اصطلاح‌  گؤک ترک كه‌ ديگر كاربردي‌ نداشت‌، اصطلاح‌ «تركمن‌» را كه‌ تقريباً مفهوم‌ مشابهي‌ را ميرساند اقامه‌ كرده‌اند. درعين‌ حال‌ درمنابع‌ شرق‌ ميانه‌ مي‌بينيم‌ كه‌ مراد از «تركمن‌» بيشتر «اوغوزها» هستند.

در منابع‌ فارسی‌، سلجوقيان‌ كه‌ به‌ طايفه‌ kinik اوغوزها منسوب‌ هستند، «تركمن‌» معرفي‌ شده‌اند. منابع‌ فارسي‌ كه‌ اولين‌ بار از سلجوقيان‌ بحث‌ ميكنند، تماماً اينطور هستند:

اولین بار این کلمه توسط المقدسی در سل 372 هـ ق به کار گرفته شد. سپس مؤرخین و جغرافیه نگاران از روزگار ظهور و حضور سلجوقیان در پهنه تاریخ به دفعات مورد استفاده قرار داده اند. چنانچه عبدالحی گرديزي‌ ميگويد:  القائم‌ بامرالله در سال‌ 423 خليفه ‌شد. در زمان‌ او تركمنها ظاهر شدند.» مؤلف تاریخ سیستان (438 هجری) ترکان وارد شده به ایالت سیستان را ترکمان مینامد که همان سلجوقیان بوده اند.

در ديوان‌ ناصرخسرو بلخی، کلماتی نظیر «طغرل‌ تركمن‌ و چاغری ترکمن‌» وجود دارد.ابوالفضل‌ بيهقي‌ (متوفی 470) مولف تاریخ بیهقی در تاریخ معروف خود چند بار از سلجوقیان به نام ترکمن نام برده است. عبدالحی گردیزی هم در «زین الاخبار» چغری بیک داود را «داود ترکمن» نامیده است. محمودكاشغری‌ نيز اصطلاحات‌ «تركمنهاي‌ اوغوز» و «اوغوزهاي‌ تركمن‌» را به‌ تكراربه كار برده‌ است‌.

از تمامي‌ اينها با استناد به‌ آنچه‌ از آغاز مقاله‌ درباره‌ معنا و ماهيت‌ كلمه‌ تركمن ‌داده‌ايم‌، ميتوانيم‌ اين‌ نتيجه‌ را استخراج‌ كنيم‌ كه‌ اصطلاح‌ تركمن‌ اولين‌ بار در نيمه‌دوم‌ قرن‌ دهم‌ از طرف‌ اوغوزها كه‌ در دشتهاي‌ غربي‌ خزر – اورال‌ تشكل‌ سياسی‌ بزرگي‌ به‌ وجود آورده‌اند، شروع‌ به‌ استعمال‌ شده‌ است‌. اساساً اوغوزها با اين‌ مفهوم ‌بيگانه‌ نيستند. چینی ها در منابع خود واژه ترکمن را به صورت «تاکومنگ» و «تئوکومونگ» ثبت کرده اند که عده ای معتقد اند اصلش تورکومونگ بوده ، ولی چون چینیها حرف «ر» نداشتند به این صورت گفته اند. اولین بار در دایره المعارف چینی تونگتین در فصل 193 به این مورد اشاره شده است. كلمه‌ «تئوکومنگ» كه‌ در دايره‌المعاًرف‌ چيني‌ آمده‌ است‌، مرتبط با محلي‌ در نزديكي‌ درياي‌ خزر است‌. اما بعد از تشكيل‌ امپراطوري‌ بزرگ‌ سلجوقي‌ در ميان‌ سكنه‌ آسیای میانه، افغانستان و ایران و خاورميانه‌ و درميان‌ تعداد كثيري‌ از اقوام‌ غير ترك‌، سلجوقيها و اقوامی که با آنها‌ بودند، ترکمن نامیده شده اند و اصطلاح اوغوز در طول زمان به تدریج فراموش گردیده است

نام ترکمن  مفهوم و ماهیت آن

در تركي، كلماتي داراي وندهاي ـ من ـ مان (مين ـ مون ـ مونگ؛ مينگ؛ با تغيير به ب: بين ـ بانگ) وجود دارد كه با معرفي و مثال از تعدادي از آنها مي توانيم مفهوم و ماهيت تركمن را نيز بدانيم.

اسامي ـ وندها در كلمات ذيل حالت پسوند دارند:
كوزمن Ko:Zmen : گوشت پخته شده دراخگر؛ ديلمن dilmen: خوش زبان، حرّاف و
اسامي ـ وندها در كلمات ذيل حالت پيشوند دارند: مانگ َman مان man : برّه سه ساله (در زبان تركمني: گوسفند چهارساله). مان مانگ manman: بزرگ، درشت

اسامي مكان
مِن كِرمن menkermen: نام قديم شهر كيف (كرمن: قلعه، من: بزرگ). مينگي تائو minitau : نام تركي كوههاي البرز (مينگ، منگ: بزرگ، آسمان). كوگمِن kogmen : كوهي در آسيا. و ...

اسامي اشخاص
گوكمن gokmen در آناطولي : كسي كه چشمهاي كاملاً آبي دارد. تومنtumen: كلمه اي در زبان ايغوري. و

صفات و افعال: ديكمِن dikmen: فوق العاده بلند، مرتفع. آغيرمان agyrman (آغرمان) كسي كه به زحمت زياد حركت مي كند، گولمِن gulmen: پرخنده، كسي كه زياد مي خندد. و يكي از اين قبيل اسامي نيز به نام ?تركمن? است. عنوان ?تركمن? در اينجا، تنها در معاني ??خالص، اصيل، بزرگ، فوق العاده و پرقوت مي تواند بكاررود? .

حال به اين سئوال مي پردازيم كه چرا تركمنها به اين اسم خوانده شده اند؟! براي روشن كردن اين نكته لازم مي آيد كه از مناسبت‌هاي تركمن اغوز حركت كنيم. براي اينكه اين امر در حل معماي منشاء و ماهيت نام تركمن كمك شاياني خواهد كرد. اينكه واژه هاي تركمن و اغوز دو نام براي يك قوم معين ترك است، در منابع تاريخي ترك بطوركلي امري پذيرفته شده به نظر مي رسد. در نيمه دوم قرن نوزدهم 1. قفس اوغلو به نقل از وامبري A.vambery اينطور مي‌گويد:
قبول اين ديدگاه كه اجتماعاتي كه اعراب به آنها نام «غز» را داده اند، تركمنهاي زمان ما هستند، كاملاً درست است. نِمت nemeth با استفاده به هوستما Houtsma مي نويسد كه تركمنها به جاي اسم قديمي خود يعني ?اغوز? نام ?تركمن? را گرفته اند. و. مينورسكي v.minorsky در يكي از آثارش مي نويسد: "اغوزها" بطوركلي با نام "تركمن" شناخته شده‌اند.

در تركيه ديدگاه ف‍..كوپرولو f.koprulu ارزش كلاسيكي يافته است. كوپرولو در زمان خود با استناد به ديوان لغت ترك، مي گويد كه نام تركمن به گروههايي از اغوزها كه مسلمان شده‌اند، اطلاق مي شود.

در حقيقت او اين ديدگاه را با استناد به اثرشرف الزمان مروزي يعني با سطرهاي كتاب ??طبيعه- الحيوان?? عيناً تأييد مي‌كند. قبل از مروزي، اولين مؤلف اسلامي كه از تركمنها بحث مي‌كند يعني المقدسي (قرن چهارم هـ.ق/ نيمه دوم قرن دهم ميلادي). تركمنها را گروههايي معرفي كرده بودكه اسلام را قبول كرده اند.

نام ((تركمن)) اولين بار در اواخر قرن دهم ميلادي/ چهارم هجري قمري ظاهر شد. بررسي اصل ومعني كلمه "تركمن" نشان مي‌دهد كه اغوزها، غيرمسلمان، اغوزهاي مسلمان را «تركمن» ناميدند. بعدها نام "تركمن" فقط بوسيلة اوغوزها بكار رفت هرچند كه نام اجدادي خود را فراموش نكردند

از طرف ديگر قفس اغلو اينكه اغوزها با قبول اسلام نام تركمن گرفته‌اندرا با وجود صراحت آن در بعضي از منابع چندان قانع كننده نمي‌داند. وي مي نويسد : ((چونكه تغيير دين تغيير همزمان اسم را ايجاب نمي‌كند. اگر چنين اصلي وجود داشته باشد، در اينصورت همانند تركان مسلمان قبل از تركمن ها اغوزهايي كه بعدها به اسلام گرويده‌اند نيز مي‌بايست نام جديدي بگيرند و يا همانند خويشاوندان مسلمان خود "تركمن" ناميده شوند))

در حقيقت براساس آخرين تحقيقات، قارلوق ها در دوران قدرت خود (نيمة اول قرن يازدهم ميلادي) يعني زماني كه بر مناطق چو، تالاس و يدي سو حاكم بودند، در عين حال نام تركمن را به عنوان يك اسم سياسي براي خود برگزيده بودند. منابع فارسي كه اولين بار از سلجوقيان بحث مي‌كنند، تماماً اينطور هستند. باسورث مي نويسد:
گرديزي مي گويد: ?القائم بامرالله در سال 423 خليفه شد. در زمان او تركمن ها ظاهر شدند? در ديوان ناصرخسرو، مصرع ((طغرل تركمن و چاغري)) وجود دارد. كاشغرلي نيز اصطلاحات ((تركمنهاي اغوز)) و ((اغوزهاي تركمن)) را به تكرار بكار برده است.

مقدسي از دو محل در ماوراءالنهر بعنوان موضوع دفاعي (تغران) در برابر (تركمانيون) سخن مي‌گويد. نظام الملك اتباع هم قبيلة سلجوقيان را به همين نام مي خواند.

طاهر سارلی
پایان نامه کارشناسی ارشد تاریخ ترکمن

منبع > سایت داشجویان و دانش اموختگان ترکمن

قونسا بامدا قاناتيندن توتماق قين

آداملارا  آرزو    اتمك   عايب   دال

يونا ولي  همه  سينا  يتمك   قين

تولقون ایچره بیر هایباتلی آدا بول

بیک عالم،دور شونگ بیلن قادا بول

بیگل ینه بیگل موندان-ام بتر

شوندا-دا سن صحرام یالی سادا بول

بایداق

ایل دردینه درمان بولا بیلسه دیم

سوشده بایداق دی قالا بیلسه دیم

اولمده-ده گولوپ اولدیردیم ولین

واطان اوچین قربان بولا بیلسه دیم

یورگینگی گورسم

سویگلیم سن بیر ییلغریب گولسه دیگ

بر عاشقینگ غاریپ گوونین آلسه دینگ

نه-ها چاغیریانگ سن،نه-ده قاویانگ سن

واخ بیر سنینگ یورگینگی گورسه دیم

توپراق

یرینگ گویا گیزلین غمی سیری بار

دیل لرینده آیدیلمادیق سوزی بار

هر گوزیندن مونگلاپ چشمه چوغیب دو

عاشقلارا آغلاپ دوران گوزی بار

ییل لار کرونی

سرخوش بولوپ اوزومدن بوشامادیم

دم سالیم لیق ارکانا یاشامادیم

گچدی گیتدی ییل لار ایزلی ایزینا

یونه انتک قایغی دان بوشامادیم

سبأبی  نأمه؟

بیر آدام گلننه اؤکونیپ  باریار

بیریسی قایغی دان بؤکولیپ  باریار

سبآبین سورادیم قوجا  شاهیردان

دیدی:اوغلیم! سؤیگی تؤکه نیپ  باریار

تاییم  سن

آسمانیمدا گؤریلمه دیک آییم  سن

اوغورلانان،برلمه دیک پاییم  سن

یکه،یالنگیر،چولده قالان عاشق  من

جدا دوشن، یتیپ گیدن تاییم  سن

حاسرات

بیر چووال درد بردی،درمان   قویمادی

ارکیمه گزره فرمان  قویمادی

گلنیم،گیدنیم قارنیما  بولدی

خوش دؤویر سؤرجک دیم،دوران   قویمادی!

بیله نگوقمی  سن؟

یؤز گؤزینگ سارالیپ، گؤن گؤندن   آرتیار

دییپ دوستوم مانگا ایچگین سر   ادیأر

من دییان:واخ دوستوم بیله نگوقمی   سن؟

نسخه یازیلمایان بیر توپار درد   بار!

سونگقی  سؤز

صارپانگی ساقلارین،حاقینگ   حاقلارین

بیر أر دیین چاغلانگی  اِکلأرین

قوری آغاچ بولیب یانارین  اؤزیم

اوجاغینگی سؤندیرمأنی  ساقلارین

سؤیگی مینگ  چأگی

اینگ بیر آغیر سؤیگا بریپدیم   گردن

آ-سن شوندان بأری چیقانگوق   سِردِن

دنیانینگ یوزونده ای گؤریأن  سنی

آلتی قات آسمان-دان،یدی قات   یردن

بالالام

اوزین گیجه چکن نالام دیر  بولار

ایلیمه یایردان لألأم دیر  بولار

بیر آی بولیگیم، بیری  گؤلألک

اؤز باغریمدان اؤنن بالام دیر   بولار

چين‌ عاشق

عاشق‌لارينگ‌ حاقين‌ حاقلاسانگ‌ بولار

سويگينگ‌ صارپاسين‌-ام‌ ساقلاسانگ‌ بولار

چين‌ عاشيغا آرتيقماچ‌ زات‌ گرك‌دال‌،

يورگينگ‌ چايينا اوقلاسانگ‌ بولار

حايران

گوزومي‌ گوزونگه‌ تيكيپ‌ اوتيريان‌.

شمشاد بويلارينگا باقيپ‌ اوتيريان‌

بي‌ماحال‌ آيراليق‌ ياديما دوشوپ‌،

توكه‌ديپ‌، ديزيما چوكوپ‌ اوتيريان‌

نشان‌

ساز ادنده‌ آغير دردي‌ كوشاندير.

هنگلننده‌ قايغي‌ غامدان‌ بوشاندير

آيديم‌لارني‌ بردي‌ صحرانگ‌ آنگينا،

رباعي‌لام‌ شولاردان‌ بير نشان‌دير

قیز یورگی

قیز یورگنینگ یانان اودی لأله دیر

اول لأله لر بیر آخمیرلی نالادیر

هر بندینده چوکن مازار کیمینگ کی؟

دورت اورملی قارا ساچلی بالادیر

غافل‌

ياز گليپ‌ گچيپ‌دير، دويمانديرين‌ من‌.

ساز چاليپ‌ گچيپ‌دير، دويمانديرين‌ من‌.

گويز ايچينده‌ ياشاپ‌ يوران‌ ماحاليم‌،              

يار گوليپ‌ گچيپ‌دير، دويمانديرين‌ من‌.

******

طوپانلی گونومدن قورقوزما منی
مونگ حیللی ظلم دان قورقوزما منی
بیر اییأم اولدیم من یار جپاسیندان
ایندی کی اولیمدن قورقوزما منی!

سویمأن بولسام سینام دأکی باش نأمه؟
سویمأن بولسانگ گوزونگدأکی یاش نأمه؟
من بیلمه دیم سؤییأنگ می یأ سؤیه نگوق
سؤییان بولسانگ الیندأکی داش نأمه؟

سؤزلر منی عشق مولکینه گؤترسین
التیپ اوندا ماغشوغیما یتیرسین
باشلامدا سؤیگی دن باشلاپ دیم اوزال
سونگوندا-دا سؤیگی بیلن قوتارسین

بیر الی پالتالی کوکمدن چاپدی
چاپیپ پجه اوقلاپ سونگنگیمی یاقدی
اوز اودوما، اوزوم یانیب اوتیردیم
اول شوندا جاقجاقلاپ، اوستومدن بوکدی

پاراخات لیق اوچین سایراسن دیلیم
آبادان لیق اوچین ایشله سین الیم
آدام لارا دوست، دوغانلیق آرزویم
هم دنیأنگ یوزونده بولماسین ظلم

کأشکی من بو دنیأ گلمه دیک بولسام
آجی گوز یاشلاری گورمه دیک بولسام
یأ-دا شول یاشلارا غرق بولیپ گیدیپ
گوریلن دویش یالی دورمادیق بولسام

شاد گونیمینگ بایرامی دیر رباغیم
یورگیمینگ آیدیمی دیر رباغیم
درد منی چول لره چیقاران چاغی
دویغی لارمینگ یایلیمی دیر رباغیم

سیزده نه جادی بار، ای گوزل قیزلار
سیزه عزیز دییأر اوزی عزیزلر
نیجه یازیلسا-دا سیز حاقدا قوشغی
اوندا-دا یازیاریس هنیز، هنیزلر

قویمایارلار یورک سوزین دیمأگه
قویمایالار نانینگ قوری ایماگه
بیلمه دیم نأمه اوچین، بیله موق هنیز
قویمایارلار سویلمگنه، سویماگه

الحاج خواجه نفس مساعد بن روزمحمد بن عبدالمومن در ماه عقرب سال 1319 در قریه کتته سالتق ولسوالی خواجه دوکوه ولایت جوزجان چشم به جهان گشود ، موصوف قرآنکریم ، صرف ، نحو ، فقه و حدیث را در مدرسۀ قریه گوبک غانی دوکیلان به اتمام رسانید. در مدرسه  به اشعار حضرت مخدوم قلی فراغی [...]

.: بقیه در ادامه مطلب :.

ملانفس که در ادبیات ترکمن به عنوان «سلطان سرزمین عشق» شهرت یافته، در اوایل قرن 19 میلادی (1810م) در میان ترکمن های تکه از طایفه وکیل و تیره یازی در حوالی شهر سرخس به دنیا آمد. در مورد سال ولادت و حتی زادگاه وی اختلاف نظر بسیار است.
پدرش قادیر بردی (ملا قاراش)، ملایی مکتب خوانده بود، ملانفس نیز در مکتب خانه محلی سواد آموخت و با تشویق پدر در مدارس مرو و سپس در بخارا تحصیلات خود را ادامه داد. در آغاز او در یکی از دهات ناحیه مرو معلم مدرسه بود و بعدها بازرس مدارس شد.
مطالعات ملانفس در ادبیات ترکی، باعث انس و آشنایی وی با آثار نوایی، فضولی و صیادی گردید. همچنین تحصیل در شهر بخارا وی را با ادبیات فارسی و بویژه سروده های امیر خسرو دهلوی، مولوی و حافظ آشنا ساخت.
ملانفس با دختری به نام «بوستان تاج» ازدواج کرده، صاحب دو پسر به نامهای محمد رحیم و رسول می گردد.
ملانفس در اشعار اولیه و اشعاری که بعدها به عنوان «اشعار تازه یاب» از او منتشر شد. دو شخصیت کاملا متفاوت از خود برجای گذاشته است، چرا که اشعار اولیه وی غنایی است و در خدمت وصف یار و عشق و دلبر، به این خاطر او را در ادبیات ترکمن«سلطان سرزمین عشق» لقب داده اند. اثر مشهور او به نام زهره طاهیر نیز از این دست است که در میان ترکمن ها از جایگاه ویژه ای برخوردار می باشد. اثر دیگر ملانفس مجموعه اشعار وی می باشد.
او در نخستین آثار شعری، نبوغ خود را با مهارت کافی در صورخیال به کار گرفته برده و تسلط خود را بر اوزان عروضی به نمایش گذاشته، تصور می رود که در سبک شعری پیرو با استعداد و کامل کننده سبک شعرای سلف باشد. در این مرحله او به توصیف عشق پرداخته و در دایره بسته قوس و کمان، ابرو و لب و زلف یار چنبر زده و در حد افراط پیش رفته است. لیکن همین شاعر در گذر زمان با مشاهده جریانات و حوادث سیاسی – اجتماعی آن زمان چون تهدید روس و انگلیس متحول گردید و پس از آن در خدمت سرداران و قهرمانانی بود که از ایل در برابر هجوم اغیار دفاع کرده، قاصدان عزت و سربلندی به شمار رفته اند. ملانفس در این دوران همانند کمینه، درد و رنج فقرا و بی عدالتی های بیگ ها و رؤسا را در اشعارش منعکس می کند.
غلبه بر خان خیوه و کشته شدنش بدست سرداران تکه و اتحاد با ایرانیان در این جنگ (1854 م / 1271 ه.ق)، پیروزی در جنگ قاری قلعه (1853 م / 1270 ه.ق) و نمایش قدرت تکه به رهبری نوربردی خان و نیز غلبه در جنگ مرو از عمده ترین وقایعی بود که ملانفس را در آخرین دهه عمر خود متحول ساخت و شاعر در این دوره از زندگی خود با چهره ای انقلابی وارد میدان می شود. همچنین شاعر به سردارها و شخصیت های حماسی ارادت خاصی داشته است و با سرودن 15 شعر در کتاب خویش به نام سرداران نام آور ترکمن، یادشان را برای همیشه در تاریخ ثبت کرده است، اکنون به ذکر نمونه ای از شعر ملانفس می پردازیم:
کونگلوم سانگا نصیحت، گزسنگ سر به سر گزگین
تانی دوست- دوشمانی، اویونگه با خبر گزگین
قانیم بیلن قارجاشسانگ، دایم مشتی پر گزگین
گزسنگ دونیا یوزونده، دوام تازه تر گزگین
قیرق ییل مایا گزینچانگ، توتین بیرییل نِر گزگین

ترجمه:
ای دل بیا نصحیتی بکنم، اگر زندگی می کنی سربلند باش
دوست و دشمنت را بشناس و از خانه ات با خبر باش
اگر با دشمن می جنگی، با مشتی آماده و پر زندگی کن
در زندگی مقاوم باش
یک سال مردانه زندگی کردن بهتر که چهل سال به خفت زندگی کنی.

ملانفس در جریان جنگ مرو که بزرگترین واقعه ی تاریخ ترکمن، در سده ی نوزدهم میلادی است، فعالانه شرکت داشت و پس از کسب پیروزی، اشعاری در ستایش خانها و سرداران بزرگ ترکمن «قره اوغلان، قاجاربای، عوض مراد و … » سروده است.
ملانفس پس از آن نیز در عملیات مقابله با قشون «حمزه میرزا» (والی خراسان از سوی ناصرالدین شاه قاجار) که استیلای بر شهر مرو را در سر می پروراند به نبرد پرداخته، به سختی مجروح شد و چندی بعد به روایتی در سال 1860 میلادی و بنا به روایتی دیگر 1862 میلادی چشم از جهان فرو بست. پیکر وی را در آرامگاه «خوجه عبدالله بابا» در حوالی مرو به خاک سپردند.

منبع:
زندگی نامه بزرگان شعر و ادب ترکمن – فرهاد قاضی

در نیمه دوم قرن هفده و اوایل قرن هیجدهم میلادی در زمان قادر خان (خان ایل گوگلان) شخصی به نام مختومقلی یوناچی (1654 – 1720 م) جد  زندگی می کرد. یوناچی پیشه آهنگری و زرگری داشت. او صاحب فرزندی شد که به نام پدر متوفای یوناچی، دولت محمد مسمی گردید. وجه شهرت دولت محمد به قری ملا نیز بدین خاطر بود که پدرش یوناچی در سن پیری صاحب فرزند شده بود. یوناچی جد مختومقلی فراغی دستی در شعر و شاعری داشته است اما آثار باقی مانده او بسیار کم است.
دولت محمد یکی از علمای بزرگ و مورد احترام و طرف مشورت ایلات زمانه خود محسوب می شد و با تخلص آزادی آثار پر ارجی را به وجود آورده است. دولت محمد آزادی در 1700 میلادی متولد و در 60 سالگی وفات یافت و مختومقلی فراغی در مرثیه پدر به نام «آتامینگ» به سن فوت پدر اشاره می کند. آزادی همسری به نام ارازگل داشته و صاحب 6 فرزند بود و مختومقلی فراغی فرزند سومین ایشان بود.
تولد وی در در سال 1733 م و وفاتش 1790م ذکر شده است، لیکن اخیرا دست نوشته ای پیدا شده است که گویا در آن مختومقلی با «ذنوبی» شاعر معروف در سال 1797 م مناظره شاعرانه داشته است. اگر بتوان با تکیه به این سند قضاوت کرد وفات وی حداقل هفت سال دیرتر یعنی سال 1797 یا بعد از آن باید باشد.

زندگی و اوضاع اجتماعی و سیاسی
مختومقلی فراغی اندیشمند مسلمان و شاعر بزرگ ترکمن فرزند دولت محمد آزادی از ترکمن های گوگلان تیره گرکز از دسته قیشق لر در ناحیه گینگ جای در حومه حاجی قوشان شمال شرق گنبد کاووس متولد شد. مختومقلی معلومات و تربیت ابتدایی را نزد پدر فرا گرفت. شاعر در این باره چنین می گوید:
دعا قیلسام جبر جفا اکثر دور
علم اوگرادان استاد قبلام پدر دور
ترجمه: جبر و جفا زیاد است بخاطرش دعا می خوانم – معلم و استاد پدر است.

مختومقلی ابتدا در محل قزل آیاق در مدرسه ای به نام «ادریس بابا» مشغول به تحصیل می شود. سپس برای ادامه تحصیل به بخارا می رود. در مدرسه کوکتاش با شخصی به نام نوری کاظم بن باهر که برای تدریس دعوت شده بود، آشنا می شود. بعد از آن به افغانستان و هندوستان و از آنجا به ترکستان سفر می کند. مختومقلی در مدرسه شیرغازی علوم دینی و ادبیات شرق را فرا می گیرد، از آنجا به زادگاه خود اترک باز می گردد.
عصر مختومقلی ، عصر اغتشاش و هرج و مرج بود. شاعر نازک خیال ترکمن اتحاد مسلمانان را تنها راه نجات از فقر و فلاکت و آبادانی مملکت می داند. او در بسیاری از اشعار خود به این مسئله اشاره کرده است. هنگامی که نادرشاه ( 1747 – 1688 م ) از دنیا رفت بین بازماندگانش اختلاف زیادی بروز کرد. احمد درانی (بنیانگذار افغانستان فعلی) برای استقلال افغانستان قد علم کرد حتی به این قانع نشد و چشم طمع به دیگر تصرفات نادر دوخت و برای همین نامه هایی به سرکردگان ترکمن نوشت و از ایشان استمداد جست. در همان زمان عده ای از جوانان دلیر ترکمن به سرکردگی چودیرخان برای مذاکره با احمد درانی به افغانستان می روند. در بین این جوانان دو برادر بزرگتر یعنی محمد صفا و عبدالله در بین راه به دست دشمنان کشته می شوند. شنیدن این خبر برای مختومقلی اندوه فراوانی به بار می آورد تا جایی که از پدر می خواهد تا به او اجازه دهد در پی برادرانش برود. شاعر در مرثیه هایی به نام «عبدالله» «بولار گلمدی» و «چودیر خان» سوگ و ماتم خود را کاملا نمایانده است.
هم زمان با آن از معشوقه خود منگلی دختر خاله خویش، با ناکامی جدا می گردد. بعد با همسر برادر ارشد خود (عبدالله) با نام آق قیز ازدواج می کند. از آق قیز صاحب دو فرزند می شود به نام های ملا بابک و ابراهیم که اولی در هفت سالگی و دومی در دوازده سالگی دار فانی را وداع می گوید.
مختومقلی ابتدا مادر، سپس در سن 27 سالگی پدر بزرگوار خود دولت محمد آزادی را از دست می دهد. در سن 20 الی 30 سالگی دچار یکی انقلاب درونی و روحانی شد. به عبارت دیگر ازخواب غفلت بیدار گشت و از هوی و حب نفس فارغ شد و به فراغی تخلص یافت. از آن پس به سلوک عرفانی و طریقه نقشبندیه در آمد.

مقام ادبی و دیوان مختومقلی فراغی
در خصوص شخصیت ادبی مختومقلی همین قدر کفایت می کند که بگوییم تا کنون کسی نتوانسته در غنای ادبیات ترکمن آنچنان که او نموده، رخ نماید. هیچ یک از شاعران ترکمن نتوانسته اند به مرتبه علمی و ادبی او برسند. نه شهرت فراغی را داشتند و نه سبک و دیدگاه خاص او را ، بی شک مختومقلی بانی ادبیات نوین ترکمن بود. دیوان معروف او گنجینه گرانبهای ترکمن ها تا امروز است. در این دیوان غوامض و پیچیدگی های فنی ادباء و شعرا و مقتدمین که به زبان ترکمنی می نوشتند به چشم نمی خورد.
نوآوری ایشان در ادبیات ترکمن و نقش محوری او در این سمت گیری به گونه ای است که جمال زاده او را فردوسی ترکمن ها نامیده و مقام او را در احیاء ادبیات و فرهنگ ترکمن چون او تلقی کرده است.
اشعار او آکنده از مضامین دینی و تعلیمی است و در بعضی از اشعار او روح حماسی به دودمانش تلقین می شود و بدان وسیله ترکمن ها به جهاد در برابر ظالمین دعوت می شوند. کتاب او مهمترین منبع قابل اعتماد است که می توان تصویری صحیح از زندگی ترکمن ها در آن شرایط ارایه داد. شاید بدان مناسبت بود که مورخ و شرق شناس مشهور، پروفسور برتلس مختومقلی را به جام جم تشبیه کرده است. شاعر خود در جایی می گوید: «مختومقلی، رسالت تو در این است که هر آنچه حق یافتی آن را بر زبان آوری، در خلوت و سکوت مردن تو را تحقیر می کند.»
وامبری که هفتاد سال بعد از وفات شاعر از منطقه ترکمن صحرا سفر می کرد، نوشته است: « اشعار مختومقلی دارای جنبه خاصی است و به این معنی که اولا نمونه کاملی از زبان ترکمنی را بدست می دهد، ثانیا در نوشته های او یک قاعده و نظم محکمی وجود دارد که در سایر آثار ادبی شرق بندرت یافت می شود. اشعار مختومقلی سبب اتحاد طوایف ترکمن که با هم سر جنگ داشتند گردیده است.»
اشعار فراغی چنان بر زبان ها توسط طبقات مختلف مردم مسلمان ترکمن شایع و منتشر گشت که اگر ادعا شود در سرزمین ترکستان اکثر مردم کم و بیش ابیاتی از آن را به خاطر دارند، زیاد اغراق نخواهد بود. شهرت مختومقلی محدود به ترکمن ها و ترکستان نشد. در افغانستان نام مختومقلی یاد آور مفاهیم معنوی – حماسی آمیخته با مبانی دینی بود. گذشته از ترکمن ها، در بین اقوام کرد ، فارس و ترک همجوار با مناطق ترکمن نشین ابیات نغز او حکم ضرب المثل پیدا کرده بود.
تعدادی از فضلا و ادبای ترکمن و غیر ترکمن بر این اتفاق نظر دارند که اشعار مختومقلی در اصل حدود 700 بیت بوده ولی هم اکنون فقط 200 بیت از آن به یادگار باقی مانده است. در جمهوری ترکمنستان در آرشیو مرکز اسناد مختومقلی نسخه های خطی دیوان مختومقلی نگهداری می شود. پاره ای از این آثار ناظر بر تفسیر ابیات فراغی و نقل روایات آن بوده و بخش دیگر به تحلیل مواضع فکری و عقیدتی شاعر پرداخته است. لازم به ذکر است که دیوان مختومقلی فراغی هم اکنون به چند زبان زنده ی دنیا مثل انگلیسی، روسی، فارسی و … ترجمه و چاپ شده است.
مختومقلی بالاخره در سال 1790م در کنار چشمه عباساری در دامنه کوه سونگی داغ بدرود حیات گفت. پیکرش را بر شتر سپیدی نهاده به روستای آق توقای در نوار مرزی ایران و ترکمنستان بردند و در جوار آرامگاه پدرش به خاک سپردند.

تؤرکمن آلقیش لار و خیر دعالار

 - هنگام کار : آرمانگ ! /  جواب : بار بول./ الله قوات!

- هنگام داد و ستد : سودا گشاد ! / جواب : دولت زیاد.

- به هنگام تشکر : تانگری یالقاسین! / جواب : بیله یالقاسین.

 ساغ بول ! / ال لرینگه ساغلیق!

- هنگام درو : خرمنینگا برکت ! / جواب : عمرینگه برکت.

- هنگام کاشت : توخمینگ مونگله سین! / جواب : دشمانینگ اینگله سین.

- هنگام آغاز کار ( خصوصا قالیبافی ) : ایشینگ ایلریک! / جواب : یاشینگ اوزین.

- هنگام ورود به جلسه مشورت : مصلحت بیریکسین! / جواب دشمانینگ ایریکسین.

- هنگام شکار : آو قانلی  / جواب : یاشینگ اوزین.

- دیدار دیر هنگام شبانه : گیچ یاغشی  / جواب : گلن یاغشی.

- هنگام بدرقه مسافر : یولونگ آچیق   / جواب : دشمانینگ باسیق.

- بدرقه زائران : یول بولسون

- به هنگام تبریک خانه جدید : یورت آلادینگ! ایچینده گولوپ، اویناپ یاشادینگ!

- به هنگام دیدار با حادثه دیده : قورقانینگ قوت بولسون!

- به هنگام دیدار با رنج کشیده بیمار : آخرت عذابینگ بولسون!

- هنگام عرض شادباش : گوزونگ آیدینگ!

- به هنگام عرض تبریک : قوتلی بولسون، مبارک بولسون.

- به هنگام عرض تسلیت : الله رحمت اتسین، ایمانلی بولسون ، ایزی یاراسین.

- به هنگام یاد کردن متوفی : یاتان یری یاغتی بولسون، مزارینا نور یاغسین!

- به هنگام عیادت : سونگی خیر بولسون! ، آیاغمیز ینگیل بولسون ، الله شفا برسین!

- به هنگام بدرقه : ساغ امان بار ، الله یارینگ!

- به هنگام استقبال : خوش گلدینگز ، ساغ امان گلیارمینگ؟ / جواب : قورغون گلیأریس.

- به هنگام ورود به خانه : ساغ آمان اوتیر سینگیزمی؟ / جواب : قورغون اوتیریس.

- به هنگام ترک خانه : ساغ اوتورینگ!

- در حق متوفی : روحی شاد بولسون ، جایی جنت بولسون!

- تبریک لباس نو : اگنینگده ییرتیلسین ، تویدا گیه دینگ!

- تبریک کفش نو : آیاغینگدا توزسون!

- تبریک خرید اسب یا وسیله نقلیه : قازیغیندا ، آیاغینگ آشاغیندا قارریسین!

- تبریک هر چیر نو : خیری بولسون ، قوتلی بولسون !

- آغاز اشتغال به کار : کسبینگدن کمال تاپادینگ ، چؤره کلی سی بولسون ، الله ایرسغالینگی بول اتسین!

- در مراسم اطعام جهت اموات : آلینا بارسین!

- در مراسم «صدقه» شکرانه : قبول بولسون !

- به هنگام پایان بافت قالی فروشی : بازاری بولسون !

- به هنگام پایان بافت قالی غیر فروشی : یاغشینگا ، تویا یاراسین.

- در آغاز هر امر خیری ( از قبیل عروسی ) : اونگونا باشلاسین ، اونگ بولسون !

- خطاب به زوج جوان : آلینگیزی حق آچسین ، الله بختینگیزی آچیق اتسین ، باغرینگیز باداشسین!

- به هنگام اقدام جهت امری مهم : آبیرای آلادینگ !

- تبریک نو عروس : آغزی بیری مسلمانی بولسون! ، جیلاوینگدا قوجاغینگدا قارریسین!

- دعای خیر در حق طرف مقابل : آلینگا آلقیش یاغسین! ، یوزونگ آق بولسون!

- دعای خیر در حق سفر کرده یا اقوام غربت نشین : آیدا گلسین ، آمان گلسین.

- تشکر از جوان مجرد : آق گلین ساتاشسین! ، تویونگدا قایتسین!

- دعای خیر در حق صاحب اسب مسابقه : آتینگ اوزسون!

- در صورت وفات خردسال : آخرت بالانگ بولسون! ، یوره گینگه قار یاغسین!

- هنگام زایمان دام : هؤوری کؤپ بولسون!

- به هنگام عیادت بیمار بدحال : آمان ساغ بأری باقسین!

- دعای خیر در حق خانواده زوج جوان : آتا انأ رقیبلی سی بولسون!

- دعای خیر در حق باردار : ساغ آمان یاغتی گونه چیقسین!

- بدرقه راه یا آغاز امری مهم : یولونگ آق یولداشینگ حق بولسون.

- تبریک ازدواج : باغتی داش یارسین! ، بختی مانگلایی بولسون!

- بیان تبریک تولد فرزند : یاشی اوزاق بولسون! ، صالحی سی بولسون!

- تبریک فرزند پسر : قول توتدونگ می قوتلی بولسون!

- تبریک فرزند دختر : باییدینگ می بختی بولسون!

- به هنگام تداوی بیمار : ام بولسون! ، الی ینگیل بولسون!

- دعای خیر در حق نزدیکان مسافر : گیده نینگ آمان گلسین!

- به هنگام ضرر و زیان مالی : باشا گله نینگی ساوسین! ، خیرلی چیقداجی بولسون! ، الله عوضی نی دولدورسین.

- دعای خیر عمومی : جانینگ ساغ باشینگ دیک بولسون!

- تشکر از شرکت کنندگان مراسم عروسی یا عزا : سیلاغینگز تویونگیزدا قایتسین! ، قدمینگیزا ثنا بیتسین! ، تانگری یالقاسین.

- پس از صرف غذای میزبان در مهمانی : ساچاغینگا برکت! ، قازانانینگ یاشی اوزین!

- به هنگام وداع : خوش قالینگ! ، امان اسن قالینگ!

- هنگام خداحافظی از میزبان در مهمانی : اؤیونگ آبادان!

- هنگام خداحافظی : تویدا ساتاشایلی! ، ساغلیقدا گوروشیلی.

 هنگام کاشت : توخمینگ مونگله سین! / جواب : دشمانینگ دینگله سین.
- هنگام آغاز کار ( خصوصا قالیبافی ) : ایشینگ ایلري ! / جواب : یاشینگ اوزین.
- هنگام شکار : آوجانلي / جواب : یاشینگ اوزین.
- دعای خیر در حق صاحب اسب مسابقه : آت اوزسون!

منبع : تقویم ترکمنی ارکین 1390، تهیه و تدوین : شهروز آق اتابای

قسمت دوم

انسه لیک
وسیله ایست تزیینی جهت پیراهن دختران ترکمن در قسمت پشت، به ارتفاع 30 سانتی متر. مجموعه ایست از طلا و نقره با نگین های قرمز از جنس عقیق با زنگوله هایی نقره ای در انتها که از عوامل تولید آهنگ در نگام حرکت است.

ساچ لیق
وسیله ای است تزیینی با آویزه هایی چسبیده به هم، برای تزیین موهای بافته ی دختران و زنان تکه. مجموعه ی طلا و نگین های قرمز (عقیق)، به ارتفاع 40 سانتی متر.

قیناچ اوجی
وسیله ای است تزیینی مخصوص زنان و دختران گوگلان (قرن 19). مجموعه ای است از طلا و نقره با نگین هایی از جنس عقیق به ارتفاع 25 سانتی متر. از این وسیله در موارد زیر استفاده می شد:
الف- از دو طرف « بوروک / کلاه دخترانه » آویخته می شد.
ب- از دو طرف سینه بر روی « دون / پیراهن تجملی » قلاب می شد.

قوشا آثیق
وسیله ایست برای گیسوان بافته ی زنان که به پشت سر می انداختند. (قرن 19و 20). این وسیله مرکب از چهار شاخه است.
الف- دو شاخه به شکل قلب که راس آنها به شکل سر قوچ تزیین شده است.
ب- زاییده ای در بین دو قلب که راس آن نیز به شکل سر قوچ است.
ج- پایه ای که قلب بر روی آن، نصب شده است.
د- بخش انتهایی که مجسمه ی سرنگون شده آدم های افسانه ای را به خاطر می آورد و نگین نصب شده بر آن، تک چشم بودن آن آدم های افسانه ای ار تجسم می بخشد.
این مجموعه ی تزیینی نیز همچون مجموعه های دیگر از جنس طلا و نقره با 10 نگین قرمز از جنس عقیق است و می تواند نمادی باشد از 10 قبیله ی اوغوز.

ثاچ قبه/ ثاچ باق
وسیله ایست برای گیسوی دوشیزگان که با آویزه ای از انتهای گیسوان بافته ی آنها آویخته می شود و چون شکل آن به قبه شبیه است، ثاچ قبه نامیده اند.

چکه لیق
آویزه ای است که به موازات شقیق ها از کلاه دختران (بوروک) آویخته می شود و مخصوص طایفه ی چودور است (قرن19). مجموعه ایست طلاکاری – نقره ای با نگین های قرمز از جنس عقیق. این وسیله مرکب از دو بخش است:
الف- بخش اصلی: که از جنس طلا و شبیه به انسان طراحی شده است با نگین هایی به رنگ قرمز از جنس عیقی.
ب: بخش پولک های زنجیره ای: که در انتهای زنجیرها، زنگوله هایی از جنس نقره دیده می شود. این بخش و زنگوله های آن، از عوامل ایجاد موسیقی هنگام راه رفتن است.

قنجیق
از این وسیله ی تزیینی به عنوان گل یقه استفاده می شد (قرن 20) و مرکب از سه بخش اصلی:
بخش اول: به شکل مربع که دو قطر آن، مفتولی از جنس طلا و مرصع به نگین های قرمز از جنس عقیق است.
بخش دوم: صفحه ایست از جنس طلا به شکل عدد که به دو ضلع پایینی بخش اول، وصل شده است، با 5 عدد نگین قرمز.
بخش سوم: زنگوله هایی از جنس طلا که با کمک زنجیره ی کوتاه به انتهای بخش دوم، وصل شده اند، خاصیت زنگوله ها تولید آهنگ نرم و ملایم در هنگام راه رفت است.

قولاق حلقه
گوشواری ایست مربوط به اوایل قرن 20، مخصوص زنان یموت، مجموعه ایست از طلا و نقره با نگین های قرمز.
قولاق حلقه انواعی دارد:
الف: آی لی حلقه: گوشواره ایست مدور با نقش هلال ماه و ستاره در درون آن با زمینه ای صاف.
ب- تؤمار چاقلی حلقه: گوشواره ای است با سطح برجسته.
ج- تؤرلی حلقه: شبیه نوع الف است؛ بدون زائده های اطراف آن.

در تصویر زیر زن ترکمن را با زیور آلات مشاهده می کنید.

قسمت سوم

بوکاو
وسیله ای ست برای تزیین روی سینه، مخصوص زنان تکه، مجموعه ای از طلا و نقره، مرصع به نگین های سرخ با آویزه هایی از جنس نقره که در انتهای هر یک از آویزهای زنجیره ای زنگوله هایی نیز دیده می شود که از عوامل ایجاد آهنگ در هنگام راه رفتن است.

اگمه
وسیله ای است برای تزیین کلاه دختران، مخصوص ترکمن های تکه، متعلق به قرن 19 میلادی.
تصویر زیر دختر ترکمن را که اگمه به سر گذاشته نشان می دهد.

قورثاقچه
وسیله ایست برای تزیین جلیقه ی کودکان که ترکمن ها قورثاقچه می گویند؛ مخصوص ترکمن های تکه و متعلق به نیمه دوم قرن 19. مجموعه ای است از طلا و نقره با نگین های قرمز. ریشه ی افشان این وسیله نیز مزین است به زنگوله های نقره ای که در هنگام بازی کودکان، آهنگ دلنشین ایجاد می کند.

چنگه
وسیله ایست تزیینی که به جامه ی زنان تکه قلاب می شود. متعلق به قرن 19 میلادی. مجمو عه ایست از طلا و نقره با نگین های قرمز، مرکب از دو بخش:
الف- بخش اصلی: که به شکل لوزی است.
ب- بخش افشان: که به صورت زنجیری از انتهای لوزی، آویزان است و در انتهای زنجیره های افشان آن نیز، زنگوله هایی از جنس نقره وجود دارد که از عوامل تولید آهنگ در هنگام راه رفتن است.

دوغاکومیش / نظر بند کودکان
دوغاکومیش نوعی قوطی از جنس طلا و نقره است که در داخل آن، دعای پیش گیری از چشم زخم می گذارند و با نخی از پیراهن کودکان یا از آستانه ی خانه می آویزند تا نظر بد نگیرد.

بزبند
زیوری است مدور و به شکل گل یقه که در میان آن، مهره ای رنگین قرار دارد و معمولا در بالای شانه های جامه ی کودکان یا بر بازوی او نصب می شود.

آچار باق
گردن بندی است از جنس نقره که بر روی سینه نصب می شود و نیز گلی در میان دارد. همه ی این قطعات با زنجیری از طلا و نقره به هم پیوند خورده اند.

اوزوق
همان النگو در نزد فارس هاست.

آق یای
وسیله ایست که از جنس نقره که در پشت جامه پسر بچه ها نصب می شود و به شکل کمان است.

قزل خوزا
قوطی زرینی است که با نخی به گردن آویخته می شود.

مونجق / منجوق
گردن بندی است که زنان و دوشیزگان، از گردن می آویختند تا روی سینه را زینت بدهد.


منبع: کتاب نگاهی به فرهنگ مادی و معنوی ترکمن ها
تالیف: گنبد دردی اعظمی راد

 برگرفته> سایت بایراق

     بازیهای بومی و محلی ترکمنها در عین سادگی جذابیت خاص خود را دارند که برای نسل امروزی تازگی و طراوت خاصی را به همراه داشته ودارد و با اجرای یکی از این بازیها فرد خودبخود برای اجرای بازیهای بعدی رغبت از خود نشان می دهداین نوع بازیها ممکن است در مناطق دیگر بنامهای دیگری خوانده شوند ، و یا در بعضی مناطق انواع دیگر بازیها باشند که در همین جا به تمام کسانیکه مشتاق و علاقمند به این نوع بازیها هستند می گوییم که ما دست نیاز بطرف شما دراز می کنیم تا با معرفی آنها این نوشته ناقص را کامل کرده و قدمی در راه اعتلاء این فرهنگ برداشته باشید. 

●چند نوع بازی ترکمنی

▪ پلله م باشی ( چورله ن چورریگ اوینام کسسیر)

اهداف بازی: فرصت طلبی و تیز هوشی کسب مهارت جرات وشهامت ایجاد و تقویت حس مقاومت و پایداری تقویت حس همکاری و تعاون سرعت وچابکی تقویت عضلات بدن.تعدادبازیکنان از۱۲تا۳۰نفر.

درباره بازی: این بازی یکی ازپرآوازه ترین ومعروفترین بازیهای بومی ومحلی ترکمنهاست،این بازی که بیشتردرشبهای مهتابی و فرا رسیدن عیدسعیدفطر وقربان انجام می شودبخاطر جذابیت خاص ،این بازی ساعت هاطول می کشید وبازیکنان دو گروه درستیز وجدال شب را به صبح میرساندند چه بسا بدون اینکه گروهی بر گروهی دیگرتفوق وبرتری داشته باشند.دراین بازی ،بازیکن فرصت طلبی وتیز هوشی خود را به رخ دیگران میکشد،بازی به گونه أی است که اگربازیکنی ترس وواهمه داشته باشدمعمولا درکنار گوشه هامی ماندوجرات حمله کردن پیدا نمی کندوچه بسا ازگروه مخالف درلحظه ای که فرصت مناسب باشد او را از میدان بازی خارج می کنند. این بازی با همکاری ومشارکت بازیکنان دوگروه انجام می شود،گروهی حمله می کنندوگروهی دیگرسعی دارندازموضع خود دفاع کرده ومقاومت نمایند.در اینجاهر دو گروه نهایت همکاری وتعاون را به نمایش می گذارند.گروه حمله کننده به یاری وکمک یار خود آمده و سعی دارند بازیکن مدافع را اززمین خارج نمایند ، در حالیکه گروه مدافع نیز پشتیبان یار خودی است و از او حمایت میکنند.

نحوهٔ بازی: در این بازی بازیکنان قبل از هر چیزدو/۲ نفر را بعنوان خان ویا رهبر گروه انتخاب می کنندکه معمولا این دو نفر بانفوذترین وقوی ترین افراد هستند.سپس سایر بازیکنان دوبه دوکه از لحاظ جسمانی ومهارت دربازی یکسان هستندبه نقطه أی دورترازرهبران(خانها)رفته برای خود نامی مستعار انتخاب می نمایند، سپس نزد خانها آمده می گویند:

خاللای خاللای خانها: آلدیق،آلدیق بازیکنان: کیمه آی گره گ،کیمه گون

که خانها با گفتن نام یکی از آنها وی را انتخاب می کنند و بدین ترتیب سایر بازیکنان نیز به دو گروه تقسیم می شوند. در همین جا متذکر می شویم که در تمام بازیهای گروهی یار گیری وتقسیم به دو گروه با چنین روشی صورت می گیرد.بعد ازآن بازیکنان کفشهارا ازپا در آورده دریک محل جمع میکنندکه به آن جا((پلله))می گویند،بازیکنان مدافع در یک دایره فرضی قرار می گیرندکه مرکزآن کفشهاویا پله میباشدبازیکنان حمله کننده نیز دربیرون این دایره فرضی قراردارند.بازی باعلامت دادن یکی ازبازیکنان حمله کننده که درواقع هشداری است،درحالیکه دستش را بلند کرده میگوید:شو نامه؟ از گروه مدافع نیز که درواقع اعلام آمادگی است یکی جواب می دهد:سامان ! بعد از شنیدن کلمه سامان صدایی از تمام بازیکنان بلند میشود که می گویند:‘‘آرامئزدا قل یابان’’. بازی شروع میشود،بازیکنان داخل دایره فرضی (مدافعین)سعی دارندبه غیازدست ،پاویاهر عضو دیگر حمله کننده ها بزنندواو را از جریان بازی خارج نماینداز طرف دیگربازیکنان حمله کننده سعی دارند با عبور از وسط دو بازیکن و با کشیدن خط فرضی از بین دو بازیکن عبور کرده و او را از بازی خارج نمایند.

گاهی گروه مدافع ازطرف گروه حمله کننده چنان تحت فشار قرارمی گیردکه در لاک دفاعی محض فرو می رود وگروه حمله کننده باتقویت حمله خود وبا گرفتن پایی که بطرف او نشان رفته است،اورابر روی زمین میکشدواز بازیکنان خود می خواهدکه از بین بازیکنی که روی زمین کشیده می شودوسایر بازیکنان عبور کرده تااورا ازصحنه بازی خارج نمایند.این بازی همچنان ادامه پیدا میکندتا اینکه درنهایت ازهر گروهی که یک نفر باقی بماندبنام((چئرلئق))شناخته می شود،نقش این بازیکن خیلی مهم وحساس می باشد،چرا که بردن ویا واگذار کردن بازی به اوختم می شود.این بازیکن((چئرلئق))در((پلله))قرارمی گیردوسایر بازیکنان گروه مقابل پشت سر او هستندبه ((چئرلئق))اجازه داده می شودکه درحدود ده /۱۰قدم تاجایی که می تواندقدم رابزرگ می گیردوازبازیکنان فاصله گرفته وپا به فرار می گذارد،سایر بازیکنان گروه مقابل نیز بدنبال او هستند،((چئرلئق))تاجایی که نفس او اجازه میدهدوبا درنظر گرفتن اینکه مسافت طی شده رامی تواند برگرددازمحل بازی فاصله می گیردوسعی داردبازیکنان رادورزده وبه ((پلله))برگردد،اگر اودرانجام این کارموفق شود،گروه آنهابرنده است واگر هم دربین راه اورا با پا زدند ونتوانست بازیکنان رادور زده خود را به پلله برساند بازنده هستند.در این بازی واجرای نقش ((چئرلئق))بعضی از افراددربین مردم روستای خود شهرت کسب کرده اندکه یکی از آنها درروستای اجن سنگرلی شخصی بنام حاجی گوندوقدی سرداری می باشد،معروف است که وی حدود ۱۰/ده کیلومتربخاطر اجرای این نقش دویده است.

▪غوشاق آتدی

اهداف بازی: مقاومت همکاری وتعاون –تقویت عضلات بدن –سرعت وچابکی تعداد بازیکنان :۸ تا ۱۸نفر

درباره بازی: یکی از کهن ترین بازیهای بومی و محلی ترکمنها غوشاق آتدی نام دارد. زمانی که امکانات ورزشی و تفریحی در این منطقه مطرح نبوده مردم ترکمن این بازی را بعنوان یک سرگرمی وبازی دنبال می کردند.دراین بازی شالی رابه هم میریسندکه درزبان محلی آن راغوشاق می نامند، چنان سفت و محکم میشود که هرگاه تعلل وکم کاری کنی چنان بر پشتت فرود می آیدکه آه از نهاد آدمی بلند می شود.

طریقه بازی: در این بازی نیز بازیکنان به دو گروه مساوی تقسیم می شوند و دو نفر را بعنوان رهبر گروه و یا خان انتخاب مینمایند و نفرات دیگر دو به دو با انتخاب نامی مستعار نزد رهبران گروه برمی گردند و بدین ترتیب به دو گروه مساوی تقسیم می شوند. این دو گروه رو در رو در فاصله تقریبی ۲۰متری ازهمدیگر قرار می گیرند ، گروهی که غوشاق در دست آنهاست یکی ازافراد گروه خود را پشت سر حریف قرار می دهند و غوشاق را بطرف فردی که پشت سر گروه مخالف قرار دارد می اندازند. اگر غوشاق به دست او رسید در اولین اقدام شروع به زدن حریف میکند. حریف نیز سعی دارد خود را به گروه مخالف که در فاصله ۲۰متری آنها قراردارد برساند ،ا گر موفق به فرار شدند غوشاق را از آنها تحویل میگیرند و جای دو گروه عوض میشود و اگر هم موفق به فرار نشدند و یکی از اعضای گروه با غوشاق زده شد ، از محل ضربه خوردن تا محل گروه مخالف به آنهاسواری می دهند،این بازی همچنان ادامه پیدا می کند ودر نهایت در شماره های ۱۰یا ۲۰که بیشترین امتیاز را کسب کرده اند برنده بازی معلوم می شود.

------ای ترک گون -------------------

انسان ها با توجه به مقتضیات زمانی خود، نیاز به بازی و سرگرمی داشته اند و این نیازها در زمان های گذشته که از تلویزیون و رادیو خبری نبود بیشتر احساس میشد زمانی که همه چیز طبیعی و به طبیعت وابسته بود و به شدت احساس به سلامت جسمانی را در خود می دیدند شروع به ابداع بازی های مختلف، با توجه به محیط و عقاید خود می کردند.

هر کدام از بازی ها اهداف خاص خود را دارند که کودک در آینده ای نه چندان دور با در زندگی خود با آنها روبرو خواهد شد، دکتر رضا مهجور در کتاب روان شناسی بازی از قول آدلرمی  می گوید: « اطلاعاتی که کودک از طریق بازی بدست می آورد، نه تنها به زندگی حال او بلکه به زندگی آینده او ارتباط می یابد. » بازی های بومی و محلی ترکمن ها در عین سادگی جذابیت خاص خود را دارد که برای نسل امروزی تازگی و طراوت خاص خود را دارد دراین قسمت به معرفی یکی از این بازی ها می پردازیم.
آی ترک گون ترگ (آنقلیچ ، آلتین قلیچ): به معنی ماه را می خواهم، خورشید را می خواهم، که به احتمال قوی نمادی از طبیعت پرستی ترکمن ها قبل از اسلام و زمانی که مسلمان نشده بودند می تواند باشد.
اهداف بازی: انتخاب – نوع دوستی - همکاری و تعاون - بهبود سرعت - استقامت و عکس العمل – چابکی - دقت و هو شیاری - روحیه مشورت و تیز هوشی.
این بازی یکی از معتبرترین بازی های بومی و محلی ترکمن ها می باشد. تعداد بازیکنان از 12تا22 نفر متغیر است، بازیکنان به دو گروه تقسیم می شود که معمولا گروه ها به دختر و پسر مجزا می شود.ولی هم دختر و پسر نیز میتواند باشد
نحوه بازی: بازیکنان به دو گروه تقسیم می شوند، سپس گروه ها بازی را با گفتن آی ترک گون ترک شروع میکنند، بدین گونه:

-آی ترک
.گون ترک
-بیزدن سیزا کم گرگ
.سایراپ دورن دیل گرگ
-دیل ایچنده کم گرگ

سپس از بین آنان یکی را انتخاب کرده و به نام، او را صدا کرده و می گویند فلان کس را می خواهیم، فردی که انتخاب می شود به طرف گروه مقابل که دستها را محکم زنجیر کرده اند حرکت کرده و سعی میکند با پاره کردن زنجیر یکی از بازیکنان آنان را به تیم خود اضافه کند. از طرف دیگربازیکنان تیم مقابل با محکم کردن زنجیر دستها سعی دارند از پاره شدن زنجیر جلوگیری کنند و آن بازیکن را برای تیم خود نگه دارند، بازی همینگونه ادامه پیدا میکند تا در نهایت تعداد یکی از دو گروه به حداقل ممکن برسد که ادامه بازی با آنان تعداد ممکن نباشد، بنا براین گروه پرجمعیت برنده حساب می شود.

 آهنگ آی ترگ -طاهر آتابای 

 دانلود

پ.ن: ۱- ترکمن ها برای مظاهر طبیعت , همچون ماه و خورشید احترام خاصی قایل بودند و حتی نام فرزندانشان را از عناصر طبیعت میگرفتند . مثل : آی لر .آی لاله .آی تکین. آی ناز  و گون آی-آی هان و...

۲-این بازی امروزه در عروسی ها -هنگامی که کاروان عروس به طرف منزل داماد حرکت میکند-درمحلی می ایستد تا عروس ،داماد آخرین ناگفته های خود را باهم درمیان بگذارند-توسط همراهان اجرا می شود.

آلتی قویون باش گچی

آلتی قویون باش گچی/ شش گوسفند و پنج بز

از مهمترین ترانه های بازی ،آلتی قویون بأش گچی، که دختران آن را به گونه زیر می خوانند

قایرادان گلدی بأش گچی ......هانی مونونگ إرکه جی

إرکه جی داغا گیتدی......... های هایلادیم گلمه دی

چیگیت بردیم اییمه دی........ چیگیدیم تاتا بردی

تات مانگا قانات بردی......... قاناتجیغیم قریلدی ،سویری یوپگه دوزولدی

معنی :

از شمال پنج بز می آید. پس قوچ اش کجاست ؟

قوچ اش به کوه رفته است.هرای زدم نیامد.دانه دادم نخورد.

دانه را به تات دادم و او بال و پر به ن داد.بالم شکست و به ریسمان

درازی کشیده شد.

"آق آش" از آیین های مرسوم بین ترکمن هاست که پیشینه ای به قدمت اسلام داشته و در بسیاری از مناطق ترکمن نشین گلستان همچنان رواج داد.این آیین نشانه عشق و ارادت قوم ترکمن به پیامبر اکرم (ص) است که در ایام ربیع الاول در مناطق ترکمن نشین اجرا می شود.آیین آق آش و یا آق قوین، از بهترین و متداول ترین آیین های سورانی رایج در بین ترکمن هاست و در واقع جشن 63 سالگی و جشن هم سن شدن با طول عمر مبارک حضرت محمد (ص) است و شاید در بین هیچ یک از فرقه های اسلامی وجود نداشته باشد.این آیین دینی، سال های سال است که در بین تمامی ترکمن های جهان مرسوم و متداول است و در بین برخی از افراد طایفه های ترکمن، مثل جعفربای و ساحل نشینان دریای خزر، با نام آق آش و در بین برخی دیگر مثل آتابای و گوگلان، با نام آق قوین، معروف و مرسوم است.این جشن که نمادی از رفتار شایسته و فاصله گرفتن از تیرگی ها و بدی هاست در گذشته همراه با مراسمهای خاصی اجرا می شد و مردان ترکمن که به آق آش نائل می شدند، با ذبح گوسفندی سفید ولیمه می دادند و غذاهایی به رنگ سفید طبخ می کردند. جشن آق آش یا آق قوین از جشنهایی است که بین اقوام ترکمن از دیرباز تاکنون رایج بوده است. آق قوین به معنای گوسفند سفید بوده و به آن معناست که برای قربانی کردن و ذبح از گوسفند سفید استفاده می شد. گرفتن این جشن نوعی خوش یمن و خوش صواب محسوب می شد و علت برگزاری این جشن را باید در فرهنگ ترکمن جستجو کرد. محتوا و شکل برگزاری آیین در همه جا یکی است و فرقی با هم ندارند، بنابراین این آیین اسلامی در نزد همه ترکمن ها با قداست و احترام خاص همراه است. براساس این مراسم، هر فرد ترکمن، اعم از مرد و یا زن، در طول عمر خود همیشه آرزو می کند و دعا می کند که طول عمرش با طول عمر مبارک رسول الله برابر شود، یعنی سنش به 63 سالگی برسد و آن وقت او بتواند آیین آق قوین را برگزار کند. این مسئله نشان دهنده ارادت خاص ترکمن ها به دین محمدی(ص) و شخص رسول الله است، که به عنوان پیامبر برحق خدا مورد ستایش قرار می گیرد.آیین آق آش یا جشن 63 سالگی یکی از مراسم مربوط با پیامبر(ص) است و هر ترکمن وقتی 63 ساله می شود به افتخار 63 سال زندگی پر ارج و با عزت پیامبر اکرم (ص) جشن بر پا می کند. در این مراسم، ریش سفید ها، آخوند ها، طلبه ها و اقوام دور و نزدیک، دعوت می شوند  

دانلود مستند آیین آق آش

 لینک دانلود با حجم 110 مگابایت

http://www.bayragh.ir/video/agh_ash%5bBayragh.ir%5d.wmv

مراسم عروسي تركمنها پر از ويژگيهاست و جذابيتهاي بسياري دارد. عروسي ها در ميان تركمنها به مدت 3 يا 4 روز به طول مي انجامد . پس از آنكه خانواده داماد دختري را پسنديده باشند ع مادر و گلجه (زن برادر) داماد به خانه عروس رفته خواستگاري مي كنند .
خانواده عروس پس از تحقيق درباره داماد و خانواده آن جواب را مي دهند اگر جواب مثبت باشد خانواده داماد با شيريني و شكلات به خانه عروس مي آيند.
در شب قدر در ماه رمضان خانواده داماد و فاميلهايشان با شيريني و آجيل و كادوئي براي عروس به خانه آنها آمده جشن و سروري بر پا مي كنند .
در عيد قربان نبز گردن و سينه گوسفند را به شكل مثلثي در مي اورند كه به آن «دوش» مي گويند . طرف داماد اين گوشت را با تزئين و در كنار گوشت كادوئي متنوعي براي عروس خريده آنها را به خانه عروس مي برند .
اگر خانواده داماد بخواهند مي توانند مراسم نامزدي را در يكي از روزها با جشن شب قدر و روز عيد قربان برگزار مي كنند ، اگر چنين نباشد ، مادر داماد به خانه عروس آمده روزي را براي مراسم نامزدي مشخصمي كند.
عروسي تركمنها چندين مرحله دارد كه عبارتند از ك
1- قودا بولماق
2- پذيرائي
3- مصائب(مصاحب)
4- عروس كشي
5- اوجه
6- اللش درمه
7- قايتارمق

قودا بولماق

يك روز قبل از عروسي همه خويشاوندان داماد با ريش سفيدان محل به خانه عروس مي روند. در اين روز ريش سفيدان با پدر عروس صحبت مي كنند و در ميزان مهريه به توافق مي رسند.
زنها نانهاي مخصوصي به نام قاتلمه و اكمك كه قاتلمه ضخيم و اكمك نازك است ، مي پزند و به خانه عروس مي برند در اين روز طلاهاي زيادي نيز به عروس كادو مي دهند و جشن بزرگي برپا مي كنند.
پذيرائي (مراسم اختصاصی عروس)
فرداي روز قودابولماق ، عروس با دوستان و آشنايان خود جشني را بر پا مي كنند كه در آن خويشان داماد نيز حضور دارند.
مصائب (مصاحب)
در شب همان روز پذيرائي ، داماد با دوستان و هم سالان خود جشني را برپا مي كند.این مراسم در واقع اصلی ترین قسمت یک عروسی در ترکمن صحرا است که میهمانان مختلف در آن حضور دارند.و با شام از میمانان پذیرایی می شود.بعد از مراسم شام معمولا" مراسم رقص و آواز و یا کانسرت بخشی(موسیقی سنتی ترکمن صحرا) اجرا می گردد.برنامه کانسرت و یا برنامه های جایگزین آن تا پاسی از شب ادامه دارد.در بعضی مراسمها هم بجای رقص و آواز و یا بخشی مراسم دینی مولود خوانی و مسابقه قرآن برگزار می گردد.
عروس كشي

صبح فرداي مصاحب در جلوي خانه داماد ماشينهاي عروس و داماد را تزئين مي كنند ، ماشينها بوق زنان به طرف خانه عروس مي روند .

عروس با ينگه ها منتظر نشسته است ، سپس گلجه (زن برادر) داماد با گلجه عروس چاشو (نوعي روسري مخصوص قرمز رنگ كه عروس بايد قبل از سوار شدن به ماشين آن را بر سر بگذارد) را به يكديگر پرت مي كنند و دعواي ساختگي را راه مي اندازند در اين دعواي ساختگي گلجه داماد و گلجه عروس نام پدر و پدربزرگ عروس و داماد را معرفي مي كنند ع سپس گلجه داماد چاشو را گرفته بر سر عروس مي گذارد و عروس با دوستان و فاميلان نزديك خود سوار كجاوه مي شود.

البته بايد ذكر شود كه كجاوه عروس و داماد جدا است و داماد نيز با دوستان خود سوار مي شود . مادر عروس بر روي دو ماشين كجاوه آرد مي ريزد به نشانه اينكه سفيد بخت شوند . كجاوه بوق زنان به طرف خانه داماد حركت مي كند در راه از جلوي هر خانه كه مي گذرد اهالي آن خانه خوشبختي عروس و داماد را آرزو مي كنند .

وقتي كه عروس را به خانه داماد مي آورند با ينگه هايش در يك اتاق مي نشينند و همسايه هاي داماد به ديدن عروس مي ايند.
«در ضمن براي عروس و داماد قلب گوسفندي را كباب كرده و به دو نيم تقسيم مي كنند . و نصف ان را به عروس و نصف ديگر را به داماد مي دهند تا بخورد به اين اميد كه قلب و دل انها با هم باشد و هيچكس حق خوردن از اين كباب را ندارد.»
اوجه
زنان فاميل غذائي به نام چگدرمه (پلو قرمز رنگ شبيه استانبولي) درست مي كنند و براي عروس و داماد در ظرفهاي جدا مي ريزند ، عروس و داماد بايد هر كدام از ظرفهاي يكديگر بخورند ، و بعد پيشاني بند پارچه اي و دايره شكلي به نام «آل لانقي» بر سر عروس مي گذارند.

اللش درمه
قبل از غروب افتاب دست عروس و داماد را در دست يكديگر گذاشته ، زنان براي خوشبختي آنان شعر زير را مي خوانند كه در واقع تعيين خط مشي آينده آنها است.
آلا جا كوينگ گيدرمه آرپا چوروك ايدرمه
ساغ الي ساري ياغدا سول الي سوق اوندا
آغز لا قاپدرمه توي نيق لا دپدرمه
چاير كمين چرماشادينگ مل لر كمين اورنا شادينگ
يوزدان يوزدان يوي درادينگ يوزليگ كوينگ گيدراينگ
آل يانقاقدان آفشادينگ آلا يورغان دفشادينگ
آي يوزليني سنگا تافشرديم سني سني خدايه تافشرديم

ترجمه:
پيراهن بد مپوشان ، نان جو مخوران ، دست راستش در روغن زرد ، دست چپش در آرد بگذار (كنايه از ثروت). نگذار كسي او را نيش بزند ع مثل يونجه به هم بچسبيد مثل درخت مو قبه هم بچسبيد . پولهاي زيادي خرج كند ع پيراهن گرانبها برايش بخر ، از لبهاي سرخش بوسه بگير .
ماه رو را به تو سپردم ، تو را به خدا.
و سه بار اين شعر را تكرار مي كنند در وسط هر بار دوستان داماد او را مي برند و بر مي گردانند .
بعد مراسم «چاي» است به اين معني كه داماد و دوستان نزديكش به اتاقي كه عروس در آن نشسته مي روند و از دست تازه عروس چاي مي نوشند و هر كدام هديه اي مي دهند . فلسفه اين چاي خوردن به اين علت است كه چون نو عروس و داماد همديگر را قبلاً نديده بودند اين افراد و دوستان باعث باز شدن سر صحبت و حرف زدن عروس و داماد مي شوند . از طرف ديگر در خانه مادر داماد بين قوم و خويش «سويجلك هالتا» يعني كيسه هاي كوچكي كه شيريني و نقل و سكه در ان است و معمولاً عروس با خود مي آورد تقسيم مي شود و معمولاً 30 الي 40 تا است .

فرداي روز عروس كشي عروس را به خانه خودشان بر مي گردانند. و به مدت يك شب در خانه خودشان مي ماند. كه به زبان محلي (قايتارمق) مي گويند و فرداي همان روز مادر يا خواهر داماد به دنبال عروس مي ايند و او را مي برند.

مراسم   الشدیرمه

اصطلاحات>>پوشش الات و زیور الات<< اسب ترکمن

ایچرگی
نمد کوچکی است به طول وعرض حدود نیم متر، جنس آن بیشتر از نمد است. قبل از اینکه زین اسب را بگذارند، ایچرگی را پشت اسب زیر زین اسب، می گذارند تا هنگام سوارکاری فشار و ضربه های وارده از طرف زین بر ستون فقرات و پشت اسب جلوگیری کند.

تیکیلتکی
جزو پوشش آلات اسب می باشد.از جنس نمد و چرم بوده وبه صورت نمدی ضخیم با رویه چرمی است که روی ایچرگی، قبل از زین ( ایر ) گذاشته می شود. کار تیکیلتکی این است که از حرکت کردن و سرخوردن زین بر روی ایچرگی جلوگیری می کند.

گزرمن کچه
جزو پوشش آلات اسب می باشد، گزرمن کچه پوششی است از جنس نمد که بر روی ایچرگی گذاشته می شود.

قزل جل
جزو پوشش آلات اسب ترکمن می باشد، جنس آن از نمد و پارچه ای قرمز رنگ بوده و به این صورت است که نمد و پارچه ی قرمز رنگ بر روی هم دوخته می شوند. این پوشش از روی گزرمن کچه گذاشته می شود و همچنین قبل از شروع مسابقات، بعد از آماده شدن اسب تا شروع مسابقات، از روی زین اسب این پوشش را روی اسب می اندازند و دارای بندی نیز می باشد که از جلوی گردن اسب بسته می شود.

قارینسا
جزو وسایل بستن و محکم نگه داشتن پوششهای اسب ترکمن می باشد، جنس آن از پارچه می باشد که بعد از جل به مانند کمربند استفاده می شود و دارای سه حلقه برای بستن می باشد. قارینسا را به طور محکم از روی جل می بندند.

بورمن کچه
بورمن کچه بیشتر در فصل زمستان و هوای سرد مورد استفاده قرار می گیرد و پوششی کامل است که از بالای گوشها و ابتدای گردن تا پاهای اسب را می پوشاند. جنس آن از نمد می باشد.

کتن
این پوشش در فصل زمستان و هوای سرد در مواقعی که در طویله جا برای نگهداری اسب نباشد مورد استفاده قرار می گیرد و بزرگتر از بورمن کچه بوده و از روی بورمن کچه، این پوشش گذاشته می شود و جنس آن از کتان است.

ایر (زین)
ایر همان زین است و برای نشستن سوارکار بر روی اسب در حین سوارکاری می باشد. جنس آن از چرم است. در قدیم الایام زین را از جنس چوب و چرم می ساختند.

چکی
چکی به مانند کمربندی است که از روی زین می آید و دو سر آن را در زیر شکم اسب به هم می بندند و کار آن محکم نگه داشتن زین اسب می باشد. چکی در حین سوارکاری از عقب جلو شدن و حرکت زین جلوگیری می کند. چکی از جنس چرم بوده و به صورت نوار و به درازای تقریبا یک متر می باشد. از طناب ابریشمی نیز به جای نوار چرمی به عنوان چکی استفاده می شود.

آلاجا یوب
از زینت آلات اسب است که به صورت گردنبند به دور گردن اسب بسته می شود. آلاجا یوب را ترکمنها بر اساس اعتقادات خود و برای اینکه اسب چشم نخورد می بندند.

اورتمن کچه
جزو پوشش آلات است که بزرگتر از گزرمن کچه بوده و این پوشش از روی قزل جل و گزرمن کچه می آید و جنس آن از نمد است.

قامچی
قامچی (شلاق) از وسایل سوارکار برای کنترل اسب می باشد، قامچی انواع مختلف دارد و از یک دسته که ممکن است جنسش از چوب و یا استخوان باشد درست شود و یکسری رشته یا رشته های چرم خشک به صورت نواری به دسته متصل می شود. در قدیم الایام ترکمنها دسته قامچی را به شکلهای زیبا با طلا و نقره تزیین می کردند.

قولانگ
از وسایل بستن و محکم نگه داشتن پوشش آلات اسب ترکمن می باشد و به مانند چکی عمل می کند برای بستن تمام پوششها نیز استفاده می شود.

پالانچا
که به آن قوپچی نیز می گویند. پالانچا را روی پوشش های اسب می گذارند. کار آن جلوگیری از فشار و آسیب های ناشی از محکم بستن قولونگ و چکی به بدن اسب می باشد.

یلپه ووچ
به گوزلیک هم معروف است. یلپه ووچ جلوی صورت اسب قرار می گیرد و با حرکت سر اسب تکان خورده و موجب می شود که حشرات مزاحم صورت و چشم نشده و اسب را اذیت نکنند.

نال
همان نعل است.

باش طناب
سوارکار موقعی که پیاده روی می کند، با این طناب دهنه اسب را می گیرد و اسب را به دنبال خود می کشاند.

یان طناب
طنابیست بلند که که یک سر آن به میخ طویله بسته می شود و برای بستن اسب به یک جای ثابت استفاده می شود.

کله کی
بر روی صورت اسب بسته می شود و یان طناب و باش طناب به آن وصل می شود.

اویان
همان افسار اسب است. سوار کار در حین سوار کاری اسب را با اویون کنترل می کند.

گؤووس بند
جنس آن از چرم است و در مواقعی که شکم اسبی لاغر باشد برای جلوگیری از حرکت زین به عقب و جلو در حین سوار کاری از آن استفاده می شود.

آلاقاییش
از زینت آلات اسب ترکمن می باشد و در قدیم افراد ثروتمند اسبهای گرانقیمت خود را با آلاغیش که نوعی پوشش می باشد زینت می دادند.

بوینوسا ( بوینوسقا)
از قدیم جزو وسایل زینتی اسب بوده و جنس آن از ابریشم است.

توربا
دارای دو نوع می باشد. یکی برای خوراک جو و دیگری برای خوراک یونجه می باشد.

سبد
از جنس پلاستیک که روی پوزه اسب بسته می شود تا اسب علف های هرز و خار و خاشاک ، کاغذ و ... را نخورد.

قانتارما جای
جای آن روی کلکی اسب است که از این قسمت به وسیله طناب به چکی وصل می شود تا اسب سرش را پایین نگیرد.

طویله میخ (قازیق)
معمولا از جنس آهن است که به طور محکم در زمین فرو برده می شود و یان طناب را به آن می بندند.

توقماق
برای کوبیدن و فرو کردن قازیق به زمین استفاده می شود.

مونجوق
از زیور آلات اسب است که در قدیم استفاده از آن مرسوم بوده است.

قانجیغا
قسمتی از زین به صورت حلقه ای که در پشت زین می باشد. در مواقع سفر با اسب قانجاق کاربرد دارد به طوری که طنابی به آن وصل می شود و وسایل و بار همراه سوارکار (مسافر ) از قبیل پوشاک و خوراک در پشت زین با طناب به قانجاقا بسته می شود و این به مانند یک تکیه گاه در پشت سوارکار عمل می کند به طوری که سوارکار در طی مسیر پشت خود را به آن تکیه می دهد.

لباشه (لباشک)
از وسایل کنترل اسب می باشد جنس آن از چوب و طناب می باشد و مواقعی که اسب چموش باشد و یا از کنترل خارج شود و یا اینکه قبل از شروع مسابقات اسبدوانی، اسب از وارد شدن به داخل دپار پرهیز کند از آن استفاده می شود. لباشه به این صورت می باشد که لب بالای اسب را مانند گیره می گیرد و با کمک لباشه کنترل اسب آسان می شود.

خورجین
در حین مسافرت با اسب وسایل شخصی سوارکار و خوراک اسب در داخل آن گذاشته می شود.

قاشاو
برای پاک کردن عرق اسب مورد استفاده قرار می گیرد. روال کار بر این منوال است که اول با پارچه یا حوله ای عرق بدن اسب را خشک کرده و بعد از قاشاو استفاده می شود و جنس آن از چوب، فلز یا پلاستیک است.

چوتکه
جزو وسایل تمیز کردن بدن اسب از خاک و صاف کردن موی بدن اسب و براق کردن پوستش می باشد.

آیاق زنجیر
در قدیم اسب برای ترکمن بسیار با ارزش بوده و برای آسودگی خاطر و جلوگیری از دزدیده شدن آن از آیاق زنجیر استفاده می شده است و از یک زنجیر و قفل بوده که صاحب اسب زنجیر را به پای اسب قفل می کرده است.

دوشاق و کوسسک
از این وسایل برای نگهداری و بستن اسبهای چموش و سرکش استفاده می شود. دوشاق دو پای جلویی اسب را به هم متصل می کند تا اسب گام های بلند برندارد و جنس آن از طناب است. کوسسک هم مانند دوشاق عمل می کند با این تفاوت که کوسسک یکی از پاهای جلویی را به یکی از پاهای عقبی می بندد.

تورفی
همان سوهان است که برای تمیز کردن سم و نعل اسب استفاده می شود.

چابقیچ
جزو وسایل نظافت سم اسب است و با آن نعل را تمیز می کنند.

یال قایچی
برای کوتاه کردن و آرایش یال های اسب استفاده می شود.

شیخ موتور
حلقه آهنی است که به زیر کلکی وصل است و به صورت متحرک بوده و حول محور خود آزادانه می چرخد و از به هم تابیدن و گره خوردن یان طناب و باش طناب به گردن اسب جلوگیری می کند.

جیحون ‌بیلن بحر خزر آراسی
چؤل اوستوندن اُسر یئلی توركمنینگ
گول غونچه‌سی قره گوزوم قره‌سی
قره ‌داغ‌دان اینر سیلی توركمنینگ

حق سیلامیش باردیر اونونگ سایه‌سی
چارپیشار چؤلونده نری ـ مایه‌سی
رنگ برنگ گول آچار یاشیل یایلاسی
غرق اولموش ریحانا چؤلی توركمنینگ

آل یاشیل بوره‌نیپ چیکار پری‌سی
کوکویوپ برق برر عنبرینگ ایسی
بگ توره آق سقل یوردینگ ایئیه‌سی
گؤرن توتار گؤزل ایلی توركمنینگ

اول مردینگ اوغلودور مرتدیر پدری
گور اوغلو قارداشی، سرخوش‌دور سری
داغدا ـ دوزده قووسا اووچولار دیری
آلابیلمز یولبارس اوغلو توركمنینگ

كونگول‌لر اریكلر بیر بُلیپ باشلار
دارتسا یاغینگ برر توپراقلار داشلار
بیر سفره‌ده طیار قیلینسا آش‌لار
گوتوریلر اول اقبالی توركمنینگ

گؤیول هاوالانار آتا چیکاندا
داغ‌لار لعله دؤنر قئیه باکاندا
بال گتیره‌ر جوشوپ دریا آکاندا
كسیلمز میوه‌سی ـ بالی توركمنینگ

غاپیل قالماز دؤیوش گونی خوار اولماز
قارغیشا نظره گرفتار اولماز
بیلبیلدن آیریلیپ سولوپ سارالماز
دائم عنبر ساچار گولی توكمنینگ

تیره‌لر قارداش‌دیر اروغ یاریدیر
اقبال‌لر ترس‌گلمز حقینگ‌ نوری‌دیر
مرتلر آتا چیکسا ساواش ساریدیر
یاو اوستونه یاو‌دیر یولی توركمنینگ

سرخوش بلوپ چیکار جگر داغلانماز
داشلاری سیندیرار قولی باغلانماز
گؤزوم غیره دوشمز کؤنگل اگلنمز
سؤزلار مختوم‌قلی دیلی توركمنینگ

------------------------------------------------

صحرای ترکمن

چه سرزمینی است
از دریای خزر تا رود جیحون
صحرایش جولانگاه باد ترکمن
و کوه قره داغ جوشش آور سیل ترکمن است
غنچه های این سرزمین سیاهی چشمان من است

در جای جای صحرا
اشتران نر و مادینه، در جنب و جوشند
سایه های روح نوازش ستودنیست
گلهای رنگارنگ شکفته در ییلاقش
و دشت غرق ریحان ترکمن چه دیدنیست

پریانش با جامگان رنگارنگ در گشت و گذارند
و رایحه خوش عنبر به هر سو افشان است
صاحبان این سرزمین با شکوه
که ایل ترکمن در آن مأوا گزیده
بزرگان و ریش سفیدانند

مردان ایل سربلند و سرمست
همزادگان «گوراوغلی»
از نسل جوانمردان
و دست هیچ شکارگری در دشت و دمن
به شیر مرد ترکمن نمی رسد

همگان یکدل و یکصدایند
اگر باران فرود آید
زمین و صخره ها را آب فراخواهد گرفت
و در آن روز که تمامی ایلها دور یک سفره گرد آیند
بخت ترکمن اوج خواهد گرفت

سوار بر اسب که می شود غوغایی در دلش بپاست
از نیم نگاهش کوهها به لعل مبدل می شود
و دریایش آمیخته با سیلی از عسل
و هیچ سدی هجوم سیلش را بر نمی تابد

در روز رزم خوار و زار نمی ماند
به نفرین و شور چشمی، گرفتار نمی ماند
با جدایی از بلبل زرد رخسار نمی ماند
و گلهایش جاودانه عنبر می افشاند

ایلها و قبایل بی شمار یاران او
اقبال و نور حق همراهشان
جنگجویانش سوار بر اسب رهسپار میدان رزمند
سرشار پیروزیست نبردهای ترکمن

سرافراز و پیروز
بی حسرت و سوز
صخره ها را درهم شکسته
بندها را از هم گسسته، به پیش می رانند
و مختومقلی چشم دوخته بر آنان
با دلی لبریز از سخن
چون زبان ایل ترکمن سخن می راند

داریقما قورساغیم...هیچ داریقما

سن صحرام دی آراسسا ـ

گینگ بولمالی

گل ایکیمیز

قایلی قیشلانگ ایچینده

دومانلی کوچه لرده

حایاتداکی باغچادان

سویگی گولون یولوبدا ـ

باشین یایقاپ یورنلره پایلاب ـ

آرقالاشیلی

یوغسادا :

شمال ـ

ییلدیزلانگ اوباسیندان

مانگا سارغیت گتیردی

بیریسی ـ

توپانلاردان ازیلمان

بو توپراقدان اوزولمان

یاغتی لیغی بیزه سوغات گتیرجگ

داریقما قورساغیم...هیچ داریقما

سن صحرام دی آراسسا ـ

گینگ بولمالی

***توی محمد ایازی...غریب***

---

بقیه در ادامه مطلب

   دوست حاقدا 

  دوستلانگ باری عزیز بیزه ,

  بیری گوز, بیری غاشئمئز.

  امما دوستلار سایلانیاندئر

  قئن گونه دوشسه ایشی میز.

*****

  یوو گون لرده یکه غالان ,

 دوست تایئنا باقیان گرک.

  گرکلی گون ایله - گونه

  آرقا بولوپ چئقیان گرک.

*****

  اوزی اوچین, یالانمسئن,

  تاباغی نئنگ تاغامئنی.

  ایل - گون اوچین باغش ایله سین

  تالاشی نئنگ آغرامئنی.

*****

  آلداواچ لئق هم آلالئق

  ییگیدی آغراس دان دوشورر.

  نامارد چئقسا مردینگ دوستی

  آخمر بیلن گون یاشئرار.

*****

  ایل لر سیزی گرشه آلئب

  اولالتماغی باشار یاندئر,

  شول سئلاغی بیلمه سنگیز

  اولار بره دوشور یاندیر.

*****

  دانالار آلتین کویزه دیر,

  دوو ولسه - ده درده دگر.

  نادان لار تانگسئق کویزه دیر

  اول دوو ولسه درده دگمز.

آقشم  آرا گذمه یوق / به دنیادن دویمه یوق

آلا نامردینگ ایشی / قیز انتظار قویمق 

گوزنگ دن باقما اوغلان / گوزنگ قاشنگ چتمه اوغلان

منی سانغا برمزله / اچیم باغرمی یافمه اوغلان

بای اوغلان ایسله مه وفاسی یوقدر / لات اغلان اسله مه حیاسی یوقدر

مجرد گزمانگ گناسی یوقدر / تانیمانی اوغلانه یورگ برمه جان بویدشم.   

داغدان بلند عاشق لیغنگ قیمتی / یادیب یانماسین رسول امتی

ترکمن ییگت آلسین اوزسوینی / شیله بولسه یانمازترکمن قیزلری

کومور یانار کوز آغلار / دل یانار سوز آغلار

یار یاردان آیرلسا / یورک یانار گوز آغلار

 باغ گیردم نار اوچین / آالغلدیم  یار اوچین

گل عمرمی چوردیم / بیر بی وفا یار اوچین

قارا گوزم آغلیار / فقط سنی یادلیار

اگرسنی گورمسا آق باختیمی باغلیار

چای قویدیم دم آلدی/گوزلریمی نم آلدی

یامان دوشدنگ یادیما یورگمی غم آلدی 

محبتم سانگا قوترمز / عشقم سانگا آزالمز

یورگم سندن آیرلمز / بیل همیشه یادمدا درسنگ سن 

آرمان یاشم یاش بولیا / یادلاسم گوزمه یاش دولیا

هرگون گورجگ عزیزم واخ آرامز داش بولیا

بهار گلی سولماسن / یار یاردان دویماسن

سایلاب سوین یارم / باشقا کشینی سویمسن 

هرگل سولسن اما دوسلیق گلی سولماسن

گوزیاشلارم شراب بولسن / امیدلرم سراب بولسن

جوان لیغیم خراب بولسن / اگر سنی یادان چیقارسم

تازه گل چیکنده ایسلمسنگ بولجقمی؟

یارینگ اونیگدن گچنده گوزه مسنگ بولجقمی؟

 بیله باغا گیریلی باغدن بیر گل اوزیلی

الله اوزاق یاش برسه بیله دوران سوریلی

.: بقیه در ادامه مطلب :.

                 سلجوقیان ترکمن

  سلجوقیان یا سلاجقه , آل سلجوق , نام دودمانی ترک نژاد است.

  که در قرن های پنجم و ششم هجری قمری (یازدهم و دوازدهم

   میلادی)بر بخش های بزرگی از آسیای غربی , شمال ایران کنونی ,

   فرمانروایی داشتند.

  سلجوقیان زبان فارسی را زبان رسمی و درباری قرار دادند و وزیران

  این دوره , به ویژه عمیدالملک کندری و خواجه نظام الملک , خدمات

  مهمی به ادبیات فارسی و گسترش دانش ها کردند.

  سلجوقیان در اصل غز های ترکمان بودند که در دوران سامانی در

  اطراف دریاچه ی خوارزم (آرال) , سیر دریا و آمو دریا می زیستند.

  سلجوقیان که به اسلام رو آورده بودند , بعدها از ریاست سلجوق

  بن دقاق, نام سلاجقه را به خود گرفتند و به سامانیان در مبارزه با

  دشمنانشان بسیار کمک کردند. پسر سلجوق بنام میکاییل که بعد

 از مرگ او ریاست این طایفه را بعهده داشت. چندین حکم جهاد برای

  مبارزه با(به قول مورخان) کفار صادر کرد.

  میکاییل سه پسر داشت به نامهای یبغو/چغری و طغرل. این قبیله که

  یک باردر زمان سلجوق بن دقاق به دره ی سیحون کوچ کرده بودند,

  بار دگر بعد ازمرگ سلجوق به سرکردگی سه پسر زاده اش به

  نزدیکی پایتخت سامانیان کوچ کردند. اما سامانیان از نزدیکی این

  طایفه به پایتخت احساس خطر کردند, بنابراین سلاجقه بار دگر از روی

  اجبار بار سفر بسته و به بغراخان افراسیابی پناه بردند. این حاکم از

  سر احتیاط طغرل پسر بزرگ را زندانی کرد. ولی طغرل به کمک برادر

  خود چغری از زندان رهایی پیدا کرد و با طایفه ی خود به اطراف بخارا

  کوچ کردند.

  در سال 416 هجری ترکان سلجوقی به ریاست اسرائیل بن سلجوق

  برادرمیکاییل دست به شورش زدند. اما سلطان محمود او را گرفت و

  در هند زندانی کرد.از طرف دیگر گروهی از یارانش دست به شورش

  زدند.

  ابتدای سلطنت سلجوقیان را باید با خطبه ی سلطنت برای رکن الدین

  ابوطالب طغرل بن میکاییل بن سلجوق درتاریخ شوال 429 هجری در

  نیشابور دانست.طغرل به کمک ابوالقاسم علی بن عبدالله جوینی

  معروف به سالار پوژگان, که همواره در دستگاه قدرت طغرل باقی ماند.

 به نیشابور وارد و سلطنت را آغاز کرد.طغرل برای خود اسم اسلامی

  رکن الدین ابوطالب محمد را انتخاب کرد واین نام و مقام مورد تایید

  خلیفه ی عباسی قرار گرفت.طغرل وزیری با کفایت که او را هم رده ی

  خواجه نظام الملک طوسی می دانند به نام عمیدالملک کندری داشت

  و سیاست و تدابیراو به طغرل بسیار کمک کرد طغرل بیگ در سال433

  وارد شهر ری شد و اینشهر را آباد کرده به پایتختی برگزید اوسرانجام

  در رمضان 455 هجری بعد از26سال سلطنت در سن 70 سالگی در

  ری درگذشت.و در مکانی که به برج طغرل (درابن بابویه)معروف است

  دفن شد.

  آلپ ارسلان بعد از مرگ عمویش طغرل به سلطنت رسید و وزارت را به

  عمیدالملک کندری سپرد اما بعد از مدتی آلپ ارسلان به تحریک رقیب

  عمیداملک یعنی خواجه نظام الملک طوسی او را به قتل رساند و نفوذ

  او به خواجه نظام الملک طوسی منتقل شد.بیشتر عمر آلپ ارسلان

  در جنگ با عیسویانسپری شد.او به قصدگسترش اسلام به

  ارمنستان حمله کرد و بر آن سرزمین غالب شد.اما بعد از غلبه بر آن

  سرزمین در سال 464 با حمله ی ارمانیوس دیوجانوس امپراطور روم

  مواجه شد.آلپ ارسلان در نبرد ملازگردرومیان را به سختی شکست

  داد و اپراطورارمانیوس دیوجانوس را دستگیرکرد.مورخان,این جنگ را

  مقدمه ی تسخیر بیت المقدس و آغاز جنگهای صلیبی می دانند.آلپ

  ارسلان سرانجام به دست فردی به نام یوسف الخوارزمی که در جنگ

 آلپ ارسلان باحاکم تاوغاچ دستگیر و زندانی شده بود به سختی

  مجروح شد وبعد از چهار روز جان سپرد.

  تاریخ نگاران چنین ذکر کرده اند که آلپ ارسلان قبل از مرگ چنین گفته

  است: "دیروز در روی تپه ام بودم و زمین را می نگریستم که زیر پای

  ارتشم به لرزه در می آمد در این هنگام به خود گفتم حاکم این جهان

  منم , چه کسی است که می تواند با من مقابله کند. خداوند غرور من

  را دیده و جان من را بوسیله ی یک اسیر گرفت". ملک شاه پسر آلپ

  ارسلان بعد از مرگ پدرش به کمک خواجه نظام الملک طوسی به

  کرسی نشست.او یه کمک فراست و دانایی خواجه نظام الملک

  توانست به تمام رقیبان سلطنتی خود از جمله شاهزادگان مدعی

  سلاجقه غلبه کند. بعلاوه اینکه توانست سرزمین های تحت اشغال

  سلجوقیان را گسترش بدهد. از متصرفات او می توان به باز پس گیری

  سمرقند از فاطمیون مصر و انطاکیه از روم شرقی نام برد.   

  عراق عرب / گرجستان / ارمنستان / آسیای صغیر و شام از دیگر

  محدوده های تحت تصرفات او می باشد. حکومت ملکشاه که در سال

  465 هجری آغاز شده بود, بعد از بر کناری خواجه نظام الملک و روی

  کار آمدن تاج الملک قمی حرکت رو به زوال را پیش گرفت. عاقبت

  خواجه نظام الملک در نهاوند بدست یکی از اسماعیلیان به نام

  ابوطاهر در سال 485 هجری کشته شد.

  ملکشاه نیز در همان سال زندگی را بدرود گفت. به علت گسترش

  حکومت سلاجقه , ملکشاه کشور را به ایالت و ولایات مختلف

  تقسیم کرده بود و هر ولایت را یکی از شاهزادگان , امرا یا اتابکان اداره

  می کرد.اینان به علت دوری از اصفهان پایتخت آن عهد و قدرتی که

  ملکشاه به آنها داده بود, بعد از مدتی شروع به تشکیل حکومتی جدا

  و مستقل کردند.سلسله ی خوارزمشاهیان به دست انوشتکین غزجه

  که یکی از امرا بودتاسیس شد.اتابکان نیز برای خود دم از استقلال

  زدند. در کرمان سلسله ی سلاجقه ی کرمان و در روم سلسله ی

  سلاجقه ی روم بوجود آمد. از طرف دیگراتابکان آذزبایجان و اتابکان

  لرستان هم ادعای استقلال کردند.

  سلطان محمد را می توان آخرین پادشاه سلجوقیان دانست که بر تمام

  تصرفات این سلسله حکومت کرد. پس از اینکه ملکشاه زندگی را

  بدرود گفت.بین پسران و شاهزادگان سلجوقی جدال سنگینی در

  گرفت. ابتدا دو پسر او محمود و پسر بزرگ برکیارق جنگ بر سر تاج و

  تخت سرگرفت این جدال عاقبت در اصفهان با پیروزی محمود به پایان

  رسید و برکیارق زندانی شد. اما بعدازمدتی محمود بر اثر بیماری آبله

  درگذشت و قدرت دوباره به برکیارق برگردانده شد.

  محمد پسر دیگر ملکشاه که در آن موقع سلطنت گنجه را بر عهده

  داشت سر به شورش بر علیه برادر خویش برداشت بجز جنگ اول که

  نزدیکی همدان رخ داد و با شکست محمد به پایان رسید,پنج جنگ

  دیگر نیز رخ داد که عاقبتبا صلح بین دو برادر به پابان رسید امابرکیارق

  در سال498 هجری یک سال بعد از صلح با برادرش محمد درگذشت و

  امور به محمد منتقل شد.

  سلطان محمد امور مربوط به خراسان را به برادر خود سنجر واگذار کرد

  وخود امور دیگر تصرفات را بر عهده گرفت شام , آسیای صغیر و عراق

  عرب بخاطر از بین رفتن قدرت خلفای عباسی در فرمان او بود.بعد

  از آنکه سلطان محمود درگذشت سلطنت ایران تقریبا به دو قسمت

  تقسیم شد:سلجوقیان شرق به دست سنجر برادر سلطان محمد و

  سلجوقیان غرب به دست محمود. سلطان سنجر در دوران سلطنت

  خود کشمکش های فراوانی را پشت سرگذاشت.اما قسمتی ازکشور

  یعنی خراسان به پایتختی مرو را کاملا دراختیار خود داشت. عاقبت

  سنجر در سن 72 سالگی و بعد از تقریبا در سال 552 هجری زندگی

  را بدرود گفت. سنجر برای خود جانشینی نداشت و خواهر زاده اش

  رکن الدین محمود به جای او بر تخت نشست اما در سال 557

  هجری به دست یکی از سرداران سلجوقیان شرق با مرگ سنجر از

  بین رفت.بنیانگذاری مدارس نظامیه در بغداد / بلخ / نیشابور/ اصفهان 

  و ایجادکتابخانه ها و خانقاه ها و مدارس گوناگون از کوشش های

  فرهنگی این دوره است. نویسندگان و مشاهیری مانند:امام فخر

  رازی /امام محمد غزالی /ابوالفرج بن جوزی /شیخ شهاب الدین

  سهروردی / امام الحرمین جوینی وامثال آنان نیز در این روزگار

 می زیستند.زبان فارسی در این دوره رواج کامل یافت و بیشترین

 پادشاهان سلجوقی در گسترش فرهنگ و تمدن ایرانی و پارسی و

 تشویق و ترغیب شعرا و نویسندگان فارسی زبان کوشش فراوان

 کردند. پادشاهان سلجوقی برخی خود شعر می سرودند. چنانکه

 ملکشاه سلجوقی هم اشعار فارسی حفظ داشت و هم خود به

 فارسی شعر می گفت و همچنین طغرل سوم آخرین پادشاه این

 سلسله شاعر پارسی گوی بوده است. گروهی از شاعران این

 دوره همچون امیرالشعرامعزی / انوری و خاقانی / نظامی در شمار

  استادان و پیشکسوتان بزرگ شعر و ادب فارسی قرار گرفتند.

  و سخن سرایان و نویسندگان دیگری که در این دوره از پشتیبانی

 شاهان ووزیران سلجوقی برخوردار بودند عبارتنداز:ابوالفضل

 بیهقی /خواجه عبدالله انصاری / اسدی طوسی / حکیم ناصر خسرو/

 عمر خیام / سنایی / جمال الدین عبدالرزاق اصفهانی و دیگران. شعر

 فارسی در این روزگار پیشرفت هایی کرد و سبک ویژه ای به نام سبک

 عراقی در آن پدید آمد.

  همچنین در دوران سلجوقی آثاری چون کتاب "الابنیه حقایق الادویه"

  در دارو شناسی و مفردات دارو "زادالمسافرین" ناصرخسرو و در

  حکمت نظری و "کیمیای سعادت" غزالی در حکمت عملی به فارسی

  نوشته شدند ولی کسانی چون زمخشری و شهرستانی نیز در این

  دوره کتب فراوانی به زبان عربی که در واقع زبان دینی به شمار

 می رفت تالیف کردند.نوآوری های معماران ایراین در این دوره از هند

 تا آسیای صغیر نتایج و پی آمدهای وسیعی در بر داشت و هنر مندان

 در گستره ی وسیعی از هنرهاشامل نساجی و سفالگری /عاجکاری /

 فلز کاری با ویژگی های منطقه ای آثار ماندگاری خلق کردند.           

٥٥١٥٩٣١   آت چاپان

٥٥١٥٩٢٤   آق منگلی

٥٥١٥٩٢٥   آی انش

٥٥١٥٩٦٣   آیلردیم

٥٥١٥٩٣٥   باغ سیله گلدر

٥٥١٥٩٢٠   بخت خان

٥٥١٥٩٢٩   بوجنت دور

٥٥١٥٩١٩   ذکر خنجر

٥٥١٥٩٢٣   سیل بیلانی

٥٥١٥٩٣٢   شالیق بیلن

٥٥١٥٩٣٤   صنم و غریب

٥٥١٥٩٢٧   کورآغلو

٥٥١٥٩٢٦   گل خانم

٥٥١٥٩٣٠   گلن

٥٥١٥٩٢٨   گورسن گلن

٥٥١٥٩٦٤   گوزل سن

٥٥١٥٩٣٣   میهمان دور

٥٥١٥٩٢٢   نار آغاجی بی کلام

٥٥١٥٩٢١   نارآغاجی

٥٥١٥٩٣٦   یاغما بلوت

یوسف دیبایی

انم                                                 3312870

اوبامینگ لاله سی                             3312871

داشلاشما                                        3312872

گیجه لر                                          3312873

یادلایارین                                       3312874

آنه بردی وجدانی

ترکمنینگ                                      3312875

کیم گلر                                          3312876

یاشلق دراماسی                                3312877

اعتبار اولماز                                   3312878

گوزلدیم                                          3312879

  اوبامیزینگ لالیک قیزی                     3312880

لیست جدیدترین  کد اهنگ پیشواز  ترکمن صحرا

۵۵۱۶۲۲۰  نازلی بایرام

۵۵۱۶۲۲۱  تشنید

۵۵۱۶۲۲۲  آذربایجان

۵۵۱۶۲۲۳  باغلارهی

۵۵۱۶۲۲۴  گلدن سنی

۵۵۱۶۲۲۵  آغاچ دان دور

۵۵۱۶۲۱۶  دون گرگ

۵۵۱۶۲۱۷  ساچار گیدر

۵۵۱۶۲۱۸  گوزل گوریندی

۵۵۱۶۲۱۹  تنها لیق بیلن

۵۵۱۶۲۸۲  سیل بیلانی

۵۵۱۶۲۸۳  آیرما

۵۵۱۶۲۷۴  دوتار آذربایجان

۵۵۱۶۲۷۳  سالانچاقلی

نحوه فعال کردن آهنگ پیشواز ایرانسل : کد مورد نظر را به شماره ۷۵۷۵ اس ام اس کنید.

http://www.turkmenstudents.com/

ادبیات مکتوب مردم ترکمن تقریبا از هشت قرن پیش آغاز می‏شود و شاعران و سخنورانی بزرگ مانند:وفایی،سیّدی، عندلیب،کاتبی،صوفی الله یار،دولت محمد آزادی،مختومقلی‏ فراغی،مسکین قلیچ،ملا نفس،محمّد ولی کمیته و دیگران در بارور کردن آن سهم مهمی داشته‏اند.امّا ادبیات شفاهی این‏ مردم،پیشینه‏ای بس کهنسال و غنی دارد.
ادبیات مکتوب و شفاهی مردم ترکمن،پیوند تنگاتنگی با هم‏ دارند؛به طوری که بررسی ادبیات مکتوب و پژوهش در آثار سخنوران و ادیبان ترکمن،بی‏توجه به ادبیات شفاهی و عامیانه، ناممکن به نظر می‏رسد.ادبیات شفاهی ترکمن با پیشینه‏ای‏ هزاران ساله(از زمان پیدایش قوم ترکمن)سرچشمه‏ای بسیار غنی و ارزشمند برای سخنوان بوده است.به عبارت دیگر، سخنوران هر قومی برای خلق آثار ادبی،از پندارها و باورهای‏ عامیانهء مردم خود بهره برده‏اند.
کهنترین اثری که می‏توان نمونه‏هایی از ادبیات شفاهی مردم‏ ترکمن را در آن یافت،دیوان لغات التّرک اثر محمود کاشغری‏ است.این کتاب که به زبان قدیم ترکمنی نگاشته شده،سرشار از ضرب المثلها،و باورهای قوم اوغوز(اجداد ترکمنها)است.در این اثر ارزشمند،ضرب المثلهایی وجود دارد که پس از گذشت‏ سالها،هنوز هم مردم ترکمن کما بیش آنها را به کار می‏برند.

ترکمن،ادبیات ترکمن،شاعران و سخنوران ترکمن

در اينجا قبل از اينكه به ويژگيهاي قومي و مسائل فرهنگي و اجتماعي و سياسي تركمنها در عصر قاجار پرداخته شود لازم است كه توضيحاتي دربارة موقعيت جغرافيايي محل زندگي تركمنها در آن عصر آورده شود. چراكه وضعيت اقليمي و جغرافيايي و حتي استراتژيكي هر منطقه تأثير زيادي بر نوع معيشت،‌ ويژگيهاي رفتاري و مسائل فرهنگي و سياسي مردمان آن منطقه دارد. لذا با شناختن موقعيت جغرافيائي سرزمين تركمنها با مسائل سياسي و خصوصيات رفتاري آن قوم بيشتر آشنا ميشويم و در قضاوت دربارة‌ تركمنها كار محقق و مورخ آسانتر خواهد شد.

از تركمنها روايات مختلفي شده است. ولي هريك از اين روايات با نگرش و ملاحظه وضع سياسي و هواخواهي روايت كنندگاني است كه متعلق به دولتي هستند كه با تركمنها اختلاف پيدا كرده اند و از آن روايات اطلاعاتي حاصل شده كه غالباً موقتي و يا غيرصحيح مي باشد و تكليف ما اين است كه تركمنها را آنطوريكه هستند معرفي نمائيم و دربارة نوع محصول و روابط و زميني كه آنها روي آن زندگي مي كنند به تفصيل بياوريم.

زميني كه مابين درياي خزر و آمودريا واقع است مشتمل بر صحراي وسيع شن‌زاري است كه قاراقوم نام دارد و قسمت جزئي از صحراي مزبور قابل زراعت است. اين صحرا مانند حلقه‌اي است كه بر اماكن و محل زندگي تركمنها احاطه دارد.

مردم تركمن، كه قبل از پذيرش دين اسلام در قرون دهم و يازدهم با نام اغوز معروف بودند در مكاني به مساحت تقريباً 10000ميل مربع بين رود آمودريا و بحرخزر، تركمنستان، افغانستان به منطقه هرات، و استانهاي خراسان و استرآباد ايران اسكان داشتند.
مناطق اصلي آن عبارت بودند از: مان قيشلاق، اوست يورت، اوزبوي، كوپت داغ و اترك، واحه‌هاي تجند و مرغاب، و منطقه‌اي وسيع به نام قاراقوم (كوير سياه) .
اين زمينهاي وسيع كه تا مسافت بسيار دوري امتداد دارد از لحاظ رشد نباتات و از حيث ساكناني كه در آنجا زندگي مي نمايند، داراي وضعيت مخصوصي مي باشد. انسان و حيوان قليلي مي توانند در اين مملكت زندگي نمايند، زمين آن يا شن و يا خاك سخت سنگ است كه روي آن حتي آثار سم اسب نمي ماند. طول مملكت از مشرق به مغرب ششصد ورست مي‌باشد و عرض آن از دويست الي ششصد ورست در نوسان است. باراني كه در فصل زمستان مي بارد درجاهاي عميق جمع شده و استخرهاي طبيعي تشكيل مي يابد و آب آن استخرهاي طبيعي تا مدتي از بهار از بين نمي‌رود.
مسافرت در اين سرزمين شنزار و خشك زحمات فراواني دارد. براي اهالي اروپا حتي خيال مسافرت از آن سرزمين امكان ندارد. در فصل تابستان گرماي هوا شدت زيادي پيدا مي‌كند كه نميتوان تحمل كرد و دانه هاي شني كه بوسيلة باد بلند مي‌شوند مانند ابر هوا را مي گيرند و حرارت به حدي شدت مي يابد كه دماي آن اقلاً به پنجاه‌وچهار درجه سانتيگراد مي‌رسد.
علف استپ رو (steppe-yrass) و feather-yrass، و خاراگوش تنها گياهاني هستند كه گاهي به چشم مي خورند. اما همين ها براي شترها و گوسفندان و اسبهاي تركمن بهترين خوراك محسوب مي شوند.
سرحد مشرقي خيوق و يقتلوق در شمال و اترك داخل خاك ايران در سمت جنوب سرزمين تركمنها واقع است و به دو قسمت غيرمساوي تقسيم مي شود كه اندازة آنها از يكديگر اختلاف زيادي دارد.
قسمت شمالي كه خيلي بزرگتر است مشتمل بر صفحة مرتفعي است كه از كوه اوست اورت پانصد الي هفتصد پا ارتفاع دارد و تا قسمت شمال تا رودخانة امبا امتداد مي يابد و در مشرق درياي خزر در مغرب درياي آرال و در جنوب يك قسمت از اوزباي واقع است و اين امتداد زميني است كه از خط كراسنوادسك (قزل سو) و خليج بالخان تا جاهاي خشك و بي آب و زمين آهك داركوه ادامه مي يابد .
اوست يورت فلاتي است وسيع كه خاك آن سفت و با مواد آهكي،نمكي و شن مخلوط مي‌باشد.
آب درياچه ها شور، و آنچه را كه آب شيرين مي گويند تلخ است، و از چاههائي در عمق سي پا بدست مي آيد. در نواحي مشرق، غرب جنوب اوست يورت به سرازيري شيب هاي قابل عبور بسيار تدريجي مي افتد. اين حاشيه فلات چينك نام دارد و مرز بين تركها و قرقيزها به حساب مي‌آيد.
در مرز جنوبي اوست يورت گودالي طولاني امتداد دارد كه در طول آن واحدهاي كوچك با درياچه‌هاي شور، بطورمناسب قرار گرفته است. به نظر مي‌رسد كه اين واحدهاي كوچك ودرياچه‌هاي شور كه در طول آن گودال قرار گرفتند زماني رودخانه آمودريا را در برداشته‌اند و تركمنها در آن زمان آن گودال طولاني را اوزبوي مي ناميدند.
رودخانه اوزبوي براي تركمنهاي چادرنشين مهم بود چون چراگاهي عالي درون كوير ايجاد ميكرد و معمولاً آب فراوان در چاههاي منطقه وجود داشت. شمال رودخانه اوزبوي را، از دهانه آن در خليج بالخان گرفته تا چاههاي بوراجي، شيب هاي جنوبي و غربي كوههاي بالخان بزرگ تشكيل مي دهد.
مرتفع ترين نقطه آن (بالخان بزرگ) درم داغ است كه ارتفاع آن پنچ هزار مي‌باشد. در جنوب اوزبوي كوههاي بالخان كوچك كه يك رشته كوه ممتد تا كوپت داغ است، قرار دارد. مرتفع ترين نقطة‌ آن در هزاروپانصد پا بوده و نزديكي قزل آروات به كورن داغ مي‌رسد‌ كه ارتفاع آن دوهزاروسيصد پا مي شود.

بعد از آن اين زنجيره كوه كه ظاهراً قدري بالاتر يك زنجيرة غيرمقطوعي تشكيل مي دهد موسوم به كوپت داغ يا دامنة كوه است كه بالاخره به پروپا ميسيوس متصل مي گردد از اين كوهها يك مثلث ايجاد مي شود كه دو خط آن از دو كوه مي‌گذرد و خط پائين آن درياي خزر است يعني از خليج بالخان تا مصب رودخانة‌ گرگان كه در خاك ايران جريان دارد. در قسمت جنوبي اين شكل (مثلث) اترك واقع است كه پس از عبور و قطع كوه البرز وارد اين مثلث مي‌شود و تمام آنهائي را كه از كوههاي واقع در اطراف مي آيد همراه خود مي برد و عمده‌ترين آنها سومبار مي باشد كه سرحد شمال شرقي كوهها را تشكيل مي دهد سي وسه ميل بالاتر از محل پيوستن به رود اترك، در دوزالوم، نهر بزرگ كوهستاني چاندر را در آغوش مي گيرد. و تقريباً به مسافت بيست ورست در جنوب مصب اترك هر دو رودخانة گرگان داخل درياي خزر مي‌شود .

جنبة ممتاز جغرافيائي اين منطقه اين است كه رشته كوههاي كوپت داغ از شرق به غرب تقريباً بطور موازي كشيده شده، و بدينوسيله دره‌هاي آن از بادهاي سرد شمال و شمال شرق در امان هستند. كوپت داغ، هرچند كه ارتفاع زيادي ندارد، براي سرزمين جنوب هم در مقابل همان بادهاي سرد حكم سپر را دارد. از اينرو ناحيه بين كوپت داغ و البرز يكي از سلامت بخش‌ترين مكانهاي جهان است. در آنجا مخصوصاً مازو درخت زردآلو و ليمو و نارنج و تاك و برنج و پنبه و نيشكر ميرويد. همة آنهائي كه به اين ناحيه سفر كرده اند، دلربائي و غناء اين سرزمين را ستوده‌اند در گرگان نامه آمده است : بارن دو بُد در بعضي از يادداشتهاي خود كه در باب تراكمة مشرق درياي خزر نوشته و از ممالكي كه نزديكي گرگان واقع در شمال ايران گفتگو مي نمايد ميگويد درمسافرتهاي خود يك قطعه زمين كه قشنگ‌تر ازآنجا باشد ملاقات ننموده است كه شكوه زمينهاي انگليس و شكل زمينهاي كوههاي آلپ در آنجا ملاحظه مي گردد.
واحه آخال در شمال كوپت داغ قرار گرفته است كه توسط رودها و نهرهاي متعدد كوپت داغ آبياري مي شود. طول آن دويست وپنجاه ورست و عرض آن بيست الي سي ورست مي باشدو طول وسط آن شصت ورست مي شود.

چون زمينهائي كه در قسمت جنوب غربي كوهها واقعند مرتفع تر از زمينهاي شمال شرقي هستند لهذا آب رودخانه ها و انهار آن فراوانتر و جمعيت آن بيشتر است. در كنار رودخانه ها و انهار قلعه‌جات ساخته شده‌اند كه ديوارهاي مرتفع از خاك به دور آنها وضع شده است. از قزل آروات كه اولين اين قلعه جات است تا گيوار كه آخرين قلعه جات مي باشد تخيمناً پنجاه قلعه است.
در شرق دورتر رودخانه تجند وجود دارد، كه تقريباً به موازات دامنه كوپت داغ كشيده شده است و در ماوراء آنهم رود بزرگ مرغاب قرار گرفته كه دشت مرو را آبياري مي كند. رودخانه مزبور از سمت شمال از پارو مسيوس جاري شده پائين تر زير شهر مرو در شنهاي صحرا مفقود مي‌گردد.
مرو را شن احاطه كرده و آب و هواي غيرقابل تحمل دارد بنابراين در شمال زمين مرو و آخال ساكنين مشاهده نمي شود و حتي حيوانات و طيور در آنجا نيست.

تركمنهاي تكه، بعد از پيروزي بر ايرانيان در 1860، تحت رهبري قوشيدخان، سدي بر روي مرغاب زدند و زمين زيركشت را بطور قابل ملاحظه‌اي وسعت دادند. در آن زمان، واحه مرو يك دشت مسطح زهي و در بعضي جاها شني بود و حدود چهل ميل مربع مساحت داشت آب و هواي تركمنستان بطوركلي گرم و هوا بسيار خشك است؛ اما رنج آورترين جنبة آن شديداً متغير بودن درجه حرارت است. در زمستان هنگام روز درجه حرارت بطور غيرقابل تحمل بالاست، اما به محض اينكه آفتاب غروب مي كند پائين مي آيد و تا هنگام صبح به 28درجه سانتيگراد (fْ63) مي رسد. در تابستان درجه حرارت ممكن است از 60درجه سانتيگراد هم فراتر رود.
ساراي به نقل از وامبري تابستان داغ استب‌هاي تركمن را اينگونه تعريف مي كند: ((اشعه خورشيد شنهاي خشك را غالباً تا عمق يك پا گرم مي كند و زمين آنقدر گرم مي شود كه حتي وحشي ترين ساكن آسياي ميانه، كه عاداتش سبب تحقير هرگونه پوشش براي پاها مي شود، بالاجبار يك قطعه چرم را بصورت صندل به پاهايش مي بندد.))

بين كوپت داغ، مرو، خيوه و اوزبوي دريائي از كوير بزرگ بنام قاراقوم (كويرسياه) قرار گرفته كه عبور از آن در تمام سال مشكل است.
تركمنها بوسيله صحراهاي خود كه عبوركردن از آنها ناممكن است و از زمانهاي قديم در نزديكي و يا اطراف آن صحراها زندگي مي نمايند به واسطه تعصبي كه دارند هميشه از ساير ملل دور مانده و به اين واسطه حقيقت نسل اول خود را بهتر از نسلهاي ديگر اتراك حفظ كرده‌اند.
اتراك سلجوقي قديم از لحاظ زبان و ادبيات و عثمانيهاي كنوني از لحاظ لغت صرف و نحو آنهايي هستند كه بيشتر به تركمنها شباهت دارند، چنانكه يك نفر دهقان آناتولي بهتر از يك نفر تاتارآذربايجاني مي تواند مطالب خود را به يك نفر تركمان يموت يا گوگلان بفهماند و حال آنكه تاتار آذربايجاني همساية نزديكتر مي باشد.


رودخانه ها
رودخانه اترك از كوه كلايوسف (كه در شمال شرق قوچان واقع است) برخاسته و در نزديكي بغاز استرآباد (در 40ميلي شمال غرب جزيرة عاشوراده)، به دريا مي پيوندد. طول آن 60فرسخ، عرض كم و تندروان است. از طرف راست آن اين رودخانه‌ها به او مي پيوندد: گرتوت، چيندر، (سونويا) سومبار و از چپ: سملقان، به دهنة رود اترك كم آب است.
رودخانة اترك در مسير راه از شمال گرگان (گنبدكاوس فعلي) نزديكيهاي بخش داشلي برون ميگذرد و اين رودخانه مرز طبيعي بين ايران و روس تعيين شد. اسم رودخانه در كتاب جغرافي- نويسان قديم ذكر نشده و حمدالله مستوفي در قرن هشتم نخستين كسي است كه آنرا بنام رود اترك ضبط نموده و تاكنون به همين نام خوانده مي شود.
شعبات رودخانة اترك عبارتند از:
1- شيرين چاي كه از رباط و كيفان سرچشمه گرفته در مشرق باش قلعه وارد اترك ميشود.
2- شعبه اي كه از حسن قلعه سرچشمه گرفته در رضاآباد به اترك متصل مي شود.
3- سمبار از ارتفاعات كپه داغ سرچشمه مي گيرد از سه شاخه تركان، سمباروچاندر تشكيل شده است. از اينچه‌برون تا گودري رودخانه تدريجاً كوچك شده بطوريكه در گودري شبيه به نهر بزرگي مي‌شود كه با جلگه هم سطح گشته و تعداد زيادي باتلاق و درياچه ايجاد ميكند و از گودري تا خليج حسنقلي كه مصب اين رود است آب رودخانه بي‌نهايت كم ميشود بطوريكه در بعضي فصول آب به حسنقلي نمي رسد. در امتداد طول اين رودخانه نيزارهاي زيادي وجود دارد كه اكثر به ارتفاع 3 الي 4متر مانع خوبي براي استتار تشكيل ميدهد و درختهاي گز كم ارتفاعي در اكثرنقاط رودخانه مي رويد. اين اشجار و نيزارها در قسمت شمالي رودخانه بيشتر از قسمت جنوبي آن است.
رودخانه گرگان از كوههاي البرز از چشمة گرم چشمه (كه نزديك شاه آباد و سملقان قرار دارد)، ابتدا شده در نزديكي كمش تپه (تپه هاي نقره اي، در6فرسخي جنوب دهانه رود اترك)، به دريا مي‌پيوندد. طول آن 28 فرسخ است (با كرانه اي شيب دار).... و اين رودخانه ها به او مي‌پيوندند. از سمت راست: كوزلي (در دشت شگ رك. چيل قزي كه از نيله كوه مي آيد و با رود قره سو يكي شده در يك فرسخي گنبدقابوس به گرگان رود مي ريزد. گرم رود كه در درة البرز جريان دارد و با پيوستن چند رود كوچك به او، در غرب گنبدقابوس به گرگان رود مي ريزد). آبخور (كه در سه فرسخي آن رود ساري سو يعني آب زرد قرار دارد. از سمت چپ گرگان رود آبهاي زير به آن ميريزد): قراول چاي يا ايشيك سو و دوگلوم (كه به نام ناحية دوگ معروف است. اين رود در دشت شگ رگ جريان دارد)
در نزديكي خرابه هاي شهر قديمي گرگان خرم رود كه نوده يا سمبر هم ناميده مي شود، از سمت جنوب به گرگان رود مي ريزد.
شعب ديگرش از طرف جنوب عبارتند از نهرهاي كونچي ملا كه شايد همان قجق باشد و آقري‌گسل (در سه ميلي يارم تپه) البه كلي يا المكاتلي 6ميلي يارم تپه و چقلي و قوشكرپي واقيره جاروگرپ.
اسحقي سو كه قراول چاي و دوق اولوم هم ناميده مي شود. از سمت چپ سواسينه رود و از طرف راست قره سولي به آن مي ريزد. طول گرگان رود بيش از يكصدميل است دهانة آن سابقاً نزديك باش يوسقه بوده كه در شمال قره سو است در سال 1854م ايرانيان كوشيدند آب رودخانه را به مسير سابق آن منحرف سازند. ولي موفق نشدند و از آن پس رود مزبور در دو شاخه جريان يافته و شعبه عمده به طرف گمش تپه و شعبه ديگر به خواجه نفس مي رفته، در حدود سال 1886 شاخه اول خشك شد. رودخانه پنچ پل دارد. يكي پل چوبي در گنبدقابوس و ديگر پل سنگي در آق قلعه و سه پل چوبي ديگر به ترتيب در اوبه ملاقليچ خان و در امچه لي و در خواجه‌نفس.

اراضي حوالي گرگان بسيار حاصلخيز است اما زمينهاي جنوبي اترك به واسطه شوره زار بودن آن با وجود كود زياد باز براي زراعت چندان مساعد نيست. در همة اين نقاط آثار تمدن سابق و بعلاوه علامت آبياري و زراعت ديده مي شود. ?اين ناحيه هرگاه از روي مهارت مورد استفاده قرار گيرد، شايد از ثروت خيزترين نقاط ايران بشود ?? رود قره سو از قلعه ماران در شرق استراباد سرچشمه گرفته در قسمت جنوبي تركمن صحرا در محلي بنام ?آق باش تپه? دلتائي را تشكيل مي دهد. اين رود پس از طي جنوب آق قلعه، در محلي موسوم به قره سو وارد درياي خزر مي‌شود.

آب شيرآباد كه چقلي هم نام دارد واز ميان قلعه خان ببين و جلگة قره طغان و سپس از اراضي قجق مي گذرد. آب راميان كه قسمت اعظم فندرسك را مشروب مي سازد، از مشرق اراضي قجق جاري است. آب الله قلي و خرمارود در مشرق راميان و از وسط اراضي قان يوخمز و اراضي قجق جريان دارد. آب لنگرحاجي لر كه از ميان سرزمين قان يوخمز جاري است.


سرخس
سرخس از شهرهاي بزرگ و قديمي خراسان بوده است كه سيّاحان بسياري از آنجا ديدن كردند و دربارة زمينهاي حاصلخيز آن مطالب زيادي نوشته شده است و اما در دورة ناصرالدين شاه در مقابل سرخسي كه در ساحل راست رودخانه تجن واقع بوده است سرخس جديدي بنا گرديد كه از آن به بعد ساحل سمت راست تجن به سرخس قديم و ساحل سمت چپ آن به سرخس جديد معروف گشت. و اما در مورد سرخس (قديم) گي لسترنج مي نويسد: ?سرخس در قرن چهارم شهري بزرگ به اندازة نصف مرو بود و آب و هوايي خوش داشت، در چراگاههايش شتر و گوسفند بسيار بود و چون آب فراوان نداشت كشتزارهايش اندك بود. مقدسي مي‌گويد: مسجد و بازاري نيكو دارد و در حومه‌اش باغهاي بسيار است. قزويني گويد سرخس شهري بزرگ و پرجمعيت است و اهالي آن در ساختن دستارها و مقنعه هاي زردوزي شده مهارت خاصي دارند و مصنوعات آنها به ممالك ديگر صادر مي شود. در قرن هشتم حمدالله مستوفي دربارة سرخس گويد ?دوباروش پنچ هزار گام است و قلعه‌اي محكم از خاكريز دارد و هوايش گرمسير است و آبش از رودخانه‌اي كه از هري به طوس مي‌آيد و عظيم و نيكو و هاضم و از ميوه‌هايش انگور و خربزه نيكوست مستوفي از رود تجند اسم نمي برد? در سرخس قديم تركمنها زندگي مي كردند و داراي جمعيت زيادي بودند و در زمان فتحعليشاه توسط عباس ميرزا قلعة آنها خراب مي شود و تركمنهاي بسياري كشته و اسير مي‌گردند. كرزن، سرخس را از اقامتگاههاي قديمي ايل سالور تركمن مي داند وي مي نويسد: ?سرخس قديم در سمت راست يا مشرق رودخانه تجن واقع شده است. و از عهد قديم اقامتگاه ايل سالور تركمن بوده كه نخستين تيره از نژاد تركمن‌اند و تاريخ نويسان عرب حتي از قرن هفتم ميلادي راجع به آنها مطلب نوشته‌اند.
ناصرالدين شاه قاجار در مقابل سرخس قديم و براي مهاركردن تركمنهاي سرخس قلعه‌اي مستحكم در ساحل چپ رودخانة تجن بنا مي كند و در آن اسلحه و مهمات و قشون نگهداري مي‌كند كه به سرخس نو و سرخس ناصري موسوم گرديد. ركن‌الدوله مي نويسد: ??قلعة سرخس جديد احداثي مرحوم حشمت الدوله است كه به مناسبت نام نامي اقدس همايون موسوم به سرخس ناصري گرديده است. و به فاصلة‌ هزار ذرع در سمت ]چپ[ رودخانة ]تجن‌ واقع[ است.
كرزن دربارة ساخت و بناي سرخس جديد مي نويسد: ?? بعداً گويا در سال 1850 ايرانيها براي اينكه آن پست سرحدي را در مقابل تاخت وتازهاي بي دريغ تركمنهاي مقيم حدود مرو محافظت كرده باشند قلعه بزرگي به شكل چندپهلو در آنجا ساخته و بيست و چهار برج در اطراف آن برپا داشته و بر رأس آنها توپهايي كهنه و فرسوده نصب كرده بودند وآن در سمت چپ ساحل غربي تجن و در نيم ميلي اين رودخانه واقع‌بوده است.?
آباديهاي سمت راست رودخانة سرخس: قلعه دولت آباد و قزل قايه و سرخس است.

قلعة قزل قايه آن طرف رودخانه به فاصله ربع فرسخ ديده مي شود خالي از سكنه و خراب است، مي گويند اين قلعه را سابق به حكم مرحوم حشمت الدوله در سربند قزل قايه ساخته بودند كه ساكنين قلعه محافظت بند مزبور را بكنند تا كسي خراب نكند و بند قزل قايه را در نزديكي اين قلعه بسته و نهري از رودخانة سرخس جدا كرده بودند كه آب اين نهر هفت فرسخ راه امتداد مي يابد و املاك سرخس قديم و محكمة قوشيدخاني و ساير آباديهاي جلگة آن طرف رودخانه را مشروب مي نمايد. آباديهاي چپ رودخانه سرخس: قلعة قصاب و آسياباد و تاج سردار مي باشد.

قلعه چهاربرجي است كه محل سكني تاج سردار تركمن و چندخانوار تركمان تكه رعاياي دولت عليه است، و اوبة معتبري قريب هشتاد خانوار هم در خارج قلعه به فاصلة‌ هزارذرع از راه دارند كه خانوار آنها در اوبه است و قلعة مزبور حالا سكنه ندارد و اين تاج سردار سه سال است به رعيتي و نوكري دولت از مرو آمده و با مروي هاخوني است.
خاك اتك صحرائي وسيع پرعلف قابل مستعد زراعت و آبادي است و تپه هاي خاكي كه از دور در دو طرف راه ديده مي شود بعد از طي دو فرسخ مسافت معدوم ميگردد. و بعد از آن تا چشم مي بيند جلگه و بيابان است. اتك كه به مسكن و مأواي تركمانان شهرت دارد هيچ چيز نيست جز دامنة تپه‌هايي كه نواحي مرتفع خراسان را در شمال محدود مي كند و در اينجا در صحرائي سرازير مي‌شود كه ساحل شرقي درياي خزر را تشكيل مي دهد. خوشبختانه اين ?دامنه? كه با نهرهايي مشروب مي شود كه در بسياري دره‌ها و نيز در دشت سرخس جاري است يكي از بهترين و حاصلخيزترين نواحي پادشاهي ايران بود.
هركس كه اين دشت زيبا را ديده و تمام كرانه‌هاي مرورود و مرغاب را تا بالا مرغاب و از آنجا دوباره رو به پائين درّه هري رود تا هرات را پيموده باشد مي‌داند كه تمام اين زمينها را قبيله‌هاي تركمن زراعت مي كنند و لب به تحسين باروربودن خارق العادة آنها مي گشايد.
در سرخس زمين را شخم نمي زنند بلكه صبر مي كنند تا بارانهاي بهاري دشت را آبياري كند، آنگاه گندم خود را روي آنها مي پاشند و بي‌هيچ رنج و زحمت از يك بذر هشتاد الي يكصد تخم بدست مي آورند. هندوانه ها و ديگر محصولات مرو به اندازه هاي شگفتي انگيز است. مثلي است معروف كه مي گويند دو هندوانة‌ سرخسي يك بار شتر است.


آشورآدا
ايستويك كه در سال 1862 به آنجا (آشورآدا) سفر كرده بود شرح وافي و كافي درباره آن محل چنانكه خود ديده بود باقي گذاشت در آن موقع دو جزيره وجود داشت يكي آشورآده بزرگ و ديگري كوچك. جزيرة بزرگ بوسيلة ترعه اي در حدود نيم ميل عرض از انتهاي دماغه ميان كاله (كه روسها پوتمكين مي نامند) فاصله و تقريباً يك ميل و يك سوم ميل طول و سه چهارم ميل پهنا دارد.

در اينجا ايستگاه دريائي و نظامي دولت روس واقع است. سپس در حدود نيم ميل آب كم عمق (پاياب) و دنباله آن پيش آمدگي شنزاري پست يا آشوراده است كه دو ميل طول دارد و سپس مجدداً آب بسيار كم عمق با معبري تنگ كه در بين آنها واقع شده و تا ساحل صحراي تركمن امتداد يافته است.
بعداً جزيرة‌سومي كه روسها آشوراده ميانه مي نامند. بين دو جزيرة‌ ديگر ايجاد شده است ضمناً من باب حفظ توازن، جريان تحليل رفتن آشوراده كماكان دوام دارد تا حدي كه مي گويند اين جزيره در حال حاضر كمتر از يك ميل طول و يك سوم ميل عرض دارد. در همين محوطة اقامتگاه فرمانده پادگان دريائي و سربازخانه و كليسا وباشگاه و ضمائم مربوط به يك پايگاه نظامي ساخته شده است.

آشورآدا يك ورست طول و نيم ورست عرض مسطح دارد و سه تا چهار فوت از دريا ارتفاع دارد. دو طرف غرب آن كمي بلندتر است به علت شنهائي كه بادآورده است. هنگام طوفان آب دريا بيش از نيمي از جزيره را مي پوشاند. طوفان در اينجا به ندرت مي آيد آن هم سالي يكي دوبار در دسامبر و ژانويه كه زمانش نيز بين 24 تا 48 ساعت است. بعد از پايان طوفان آب دوباره به دريا برگشته و خليج آرام مي شود.

بهترين بغازهاي درياي خزر بغاز استراباد است. در آشورآدا به جهت ريگزار بودن درختي نمي رويد جز به سختي و بسيار معدود . شبه جزيره با قوم كين و آشورآدا به علت پوشيده بودن آن از شن و باتلاق قابل سكونت نمي باشند
هواي بد آشورآدا كه اكنون سكنه آن زياد شده است نيكو شده و الان به اين نتيجه رسيده اند كه آب و هواي آن نه تنها مضر نيست بلكه براي پاره اي امراض (مانند سل و ناراحتيهاي سينه) سودمند و مفيد است.
در تابستان هوا به اندازه اي گرم است كه حركت كردن در روي ريگها بسيار سخت است ولي به هنگام عصر بادي خنك از كوههاي البرز مي وزد. در آشورآدا تقريباً زمستان وجود ندارد وا گر هم برفي بيايد خيلي سريع ذوب مي شود. سرما نيز شديد نيست حتي در ماههاي دسامبر و ژانويه ساكنين بدون لباس گرم مي توانند به حيات ادامه دهند.

طاهر سارلی
پایان نامه کارشناسی ارشد تاریخ ترکمن

منبع > سایت داشجویان و دانش اموختگان ترکمن

ترکمن صحرا منطقه‌ای در شمال شرقی ایران است و شهرهای گنبدکاووس، بندرترکمن، آق‌قلا، مراوه‌تپه،کلاله، سیمین‌شهر، گمش‌تپه، نگین‌شهر، انباراولوم و داشلی برون، بجنورد، درگز و اطراف تربت جام را دربرمی‌گیرد. اکثریت نسبی جمعیت ترکمن صحرا را ترکمن‌ها تشکیل می‌‌دهند که مردمانی ترکمن زبان و مسلمان(اهل سنت حنفی) می‌‌باشند.

ترکمن‌صحرا جلگه‌ای رسوبی هموار است که از عقب‌نشینی دریای خزر و تجمع رسوب های رودهایی نظیر اترکو آق سو به وجود آمده است. این جلگه عریض ترین بخش جلگه‌های خزری است که شمال استان‌هایگلستان و خراسان شمالی را در بر می‌گیرد، این منطقه بین عرض های جغرافیایی ۳۶ درجه و ۳۰ دقیقه (جنوب گرگان) تا ۳۸ درجه شمالی (چات) و نیز طول های جغرافیایی ۵۳ درجه و ۵ دقیقه (بندرترکمن) تا ۵۶ درجه شرقی (مراوه تپه) در استان گلستان قراردارد (بدون احتساب شمال خراسان).

به ادامه مطلب بروید

.تالابهای بین المللی مرزی مانند آلماگل وآلاگل (گل در زبان ترکی ترکمنی به معنای دریاچه است)

بلبلم آه و زار چکیپ               تازه گلزاردن آیریلدوم

  گوزدن قانلی یاشبم دوکیپ      اول سوریاردن آیریلدوم

ترجمه:

بلبلی هستم عاشق, می نالم در فراق یار

  و می گریم اشک خونین

 چون از دلدار جدا افتاده ام

مختوم قلی عاشق مستان               باغلادیم شانینه دستان

منزلگاهی باغی بستان                    آلمالی ناردن آیریلدوم

ترجمه:

مختوم قلی عاشقی است مجذوب

  سراینده ی شعر , در شان محبوب

  محبوبی که منزلگه او , باغی است پر گل

  با میوه های سیب و انار

  من از باغ بهشتی جدا افتاده ام

 بوگون آیری دوشدی دورمیش یولیمیز
بلکی بخت لی گونی یادلارسینگ منی
یا اولی بولی می طوطن پالیمیز
بلکی طوی گونینده یادلار سینگ منی
آیرلیق دردی بار مینگ باشیمدا

یاتسام دیشیمده گوندیز هوشیمدا
شیدب دالی بولدم جوان یاشیم دا
بلکی قیقی غمدا یادلار سینگ منی
الینگ بلن اوز بختنگ یاتردینگ
عمرلیگ یولدوشینگی باقی بطردینگ
دوشنیان...دوشنیان سانگا دا حاسرات بتردیم
بلکی حاسرات لی گون یادلار سینگ منی
اوزوق اوترمارسین قیزینگا قاراب
هرگون ساوچی گلر اورسخدینگی سوراب
انگ آتانگ سانگا بررلر عاذاب
بلکی عاذاب لی گون یادلارسنگ منی
آخر بیرینگ طوی ساهاتی آلینر
شوندن سونگ هم طوی ساهاتی بللنر
شول گون...شول گون سنینگ گلین آلجینگ گلر
بلکی قزل گورتاج یادلار سینگ منی
طوی قوطارار آدم قالماز باشینگدا
بیر یاش یگید گلیب دورور قاشینگا قاراب
آیراب قورور قزل کورتانگ باشینگدن
بلکی شول پورسوت دا یادلار سینگ منی

دوردی طریک و جبار یارعلی

من یاتسام دا سن یاتماغین وجدانیم
سن یاتسانگ یاتجاق دئر یاغشی قلیق لار
آداملار دیدجگ دئر بیرگ بیرگی
پیس نفسه بوین انگجگ آزجاق خلق لار

دویدریب دور دویدرمادان ساقلانما
یازغاریب دور هر بیر تلگ ایشمی
یالتانیب دا اؤز اركنه قویاما
اویانار دیب نأساغ یاتان هوشمی

اویكه لاب ده گیداماغین یانیمدان
قایغرماغین برجگ مانگا پندینگی
بولاشدئرما دوری چشمه گؤزلارینگ
پأك قلبینگ دونیادا تاپیلماز دنگی

دوغری یازیق منده سنده گنا یوق
سن یاشدان دوغری چیل یل دن ملایم
نفسه بویریب بیلمان كاته آزاشیان
یونه سن برگ مدام عهدینگده قایم

عکس تزئینی است .                        

تاریخچه‌ی اجرای مراسم رقص ذكر خنجر
درباره ی ریشه تاریخی این رقص اطلاعات کاملی وجود ندارد، برخی از بزرگان و ریش سفیدان تركمن در توضیحات خود پیرامون رقص خنجر عنوان كرده‌اند كه گویا این رقص با رقص دراویش صوفیان مرتبط بوده و در میان تركمن‌ها نیز مروّج آن فرقه‌ی «نقشبندیه» (1) و یكی از یاران و شاگردان «بهاءالدین معین» معروف به «مشرب دالی» (مشرب دیوانه) بوده است.
پیشینه‌ی اجرای مراسم رقص خنجر آن طور كه بزرگان و ریش سفیدان تركمن صحرا در پاسخ به پرسش‌های نگارنده اذعان داشته‌اند، به حدود سه سده قبل از ظهور اسلام برمی‌گردد. در آن زمان مراسم رقص خنجر به عنوان صرفاً یك آیین نمایشی با مضمونی حماسی اجرا می‌شد. قبایل تركمن به دلیل شرایط زندگی عشایری و ایلاتی كه داشتند همیشه با حیوانات وحشی در مبارزه بودند. لذا قبل از شكار و شروع نبرد با حیوانات وحشی و درنده این مراسم را اجرا می‌كردند تا روحیه گرفته و در مبارزه پیروز شوند. و یا قبل از شكار حیوانات با اجرای این مراسم پیروزی در شكار را تضمین می‌كردند. بنابراین عده‏ اى از كارشناسان و پژوهشگران آداب و رسوم و فرهنگ قوم تركمن، این نمایش هنرى را یك نوع آمادگى كامل براى رزم و مبارزه در گذشته ‏هاى دور مى‏دانند كه طى آن جنگجویان و مبارزان صحرا، پیش از عزیمت به میدان نبرد، شمشیرها را به دست گرفته و با دور هم جمع شدن و چرخیدن و انجام حركات موزون كه با نعره و فریاد همراه بوده، خود را براى نبرد یا مقابله با دشمنان آماده كنند و بعد از آن روانه میدان نبرد مى ‏شوند. امروزه گرفتن خنجر به دست غزل خوان گروه، یادگار آن دوران باستان است.
با توجه به توضیح بالا كاملاً روشن است كه مضمون اشعار در آن دوران حماسی و در وصف شجاعت‌ها و قهرمانی‌های جنگجویان آن قبیله بوده است. ولی پس از ظهور اسلام این اشعار رنگ مذهبی و دینی به خود گرفت و مضمون آن به ذكر و ستایش خداوند و اولیای خدا تبدیل گشت. به طوری كه خواندن غزل‌های عارفانه در این مراسم كه گاهی سروده‌ی شخص باغشی‌ها بود متداول گشت. از آن جا كه آیین نمایشی رقص خنجر گاهی اوقات با هدف شفابخشی (2) به بیماران روحی و روانی انجام می‌شد. پرخوان در ذكر خود فرد بیمار را دعا می‌نمود و از خداوند سلامت او را طلب می‌كرد. در دوران باستان بیماری‌های روانی را با نی و ساز درمان می‌كردند و بر بالین بیمار چنگ و تار می‌نواختند. 
برخی از محققان معاصر رقص خنجر تركمن‌ها را همانند «آیین گوات» (3) در بلوچستان و «آیین زار» (4) در خلیج فارس می‌دانند و این نوع آیین و مراسم را علاج بیماری‌های روحی و روانی می‌دانند. و به ویژه آیین «پرخوانی» (خواندن زیاد اوراد و حرکات نمایشی دست پا) را به «شَمَن» مرتبط می‌سازند. 
عده ‏اى از محققان «پُرخوانى» یا «پرى خوانى» را اساس و پایه این نمایش هنرى در پیش از اسلام و در دوران شامانیسم مى‏دانند. براساس این عقیده، شخص پرى‏خوان كه از علم طب سنتى و دانش و تجربه برخوردار است، با گرفتن كارد آتشین بر دست و با انجام حركات تعجب‏انگیز، بیماران روانى را معالجه مى‏كرده است. پرى خوان معتقد بوده است كه اجنه و پریان، فكر و روان شخص بیمار را به اسارت خود درآورده‏اند و بایستى روح او را از زندان اجنه و پریان آزاد كنند تا او بتواند دوباره به زندگى و به كار روزانه‏اش برگردد و به همین مناسبت حركات نمایشى خود را، در حالیكه چند نفر دوتار نواز هم در كنار شخص بیمار نشسته‏اند و آهنگ مى‏نوازند، انجام مى‏دهند تا اینكه این بیمار روحى و روانى مداوا گردد.
در حال حاضر چند گروه نمایش ذكر خنجر در شهرهاى مختلف استان گلستان مثل بندر تركمن ـ گمیشان ـ گنبد ـ كلاله و آق قلا وجود دارند كه از این هنرمندان فقط در مراسم رسمى دولتى استفاده مى‏شود و گاهى نیز از این گروه‏ها در محافل جشن و شادى نیز دعوت مى‏گردد و اصولاً جوانان از اصالت و هویت این آئین مذهبى چندان اطلاعى ندارند. البته مراسم ذكر خنجر با نام «گوش و پرى» نیز در بین زنان تركمن رواج داشته است.

جایگاه ذكر خنجر بعد از رواج دین اسلام
از مطالعه كتابهاى تاریخى ایران چنین بر مى‏آید كه اسلام در قرون چهارم و پنجم هجرى به تدریج در آسیاى مركزى و در میان اقوام ترك، رواج یافته است، به طوریكه بعدها شهرهاى خیوه، بخارا و سمرقند در كنار مراكز اسلامى آن زمان مثل بغداد و قسطنطنیه یا روم شرقى به عنوان مراكز دینى و علمى در آسیاى مركزى ظاهر مى‏شوند و بعد شرایط اجتماعى و اقتصادى مردم آسیاى مركزى به دنبال ورود فرهنگ اسلامى و عربى دستخوش تحولات مى‏گردد. «نمایش ذكر» نیز نمى‏توانست به دور از این جریانات اجتماعى باشد و مى‏بایست خود را با تغییرات و تحولات جدید وفق بدهد تا زنده و پایدار بماند. بنابراین این هنر نمایشى براى بقا و دوام خود در مذهب حل مى‏شود و بعد جنبه مذهبى به خود مى‏گیرد و بعدها صرفا به ذكر اللّه‏ و تقرب به خداى یگانه تبدیل مى‏شود.
طلاب حوزه‏هاى علمیه شهرهاى بخارا و خیوه و سمرقند در رشد و گسترش ذكر اللّه‏ نقش اساسى داشته‏اند و به دنبال این تلاش‏ها است كه ذكر جایگاه، خود را در جامعه اسلامى آن زمان پیدا مى‏كند و بعدها در بین مردم رونقى بسیار مى‏كند.

مناسبت‏هاى ذكر خنجر
ترکمن ها رقص نمایشی ذكر خنجر را در مراسم مختلف نظیر جشن و اعیاد و یا جشن های بزرگ قبیله ای اجرا می کنند. امروزه «ذكر» صرفا به خاطر یاد اللّه‏ و تقرب به خالق یكتا و بى‏همتاست. غزلهایى هم كه در اجراى این هنر نمایشى اجرا مى ‏شود، جنبه عرفانى داشته و از اشعار شاعران و عارفان به نام گذشته استفاده مى ‏شود. این آئین مذهبى در زمانهاى قدیم در جشن و عروسى‏ ها ـ مراسم ختنه سوران، تولد فرزند ـ ضیافت گرامیداشت هم سن شدن افراد با طول سالهاى زندگى پیامبر اسلام صلى ‏الله ‏علیه ‏و‏آله ‏وسلم، این آئین را برگزار مى ‏كنند. شایان ذكر است كه تركمن‏ها هنوز هم وقتى به سن 63 سالگى، یعنى سال عمر پیامبر اسلام، مى‏ رسند جشن مى ‏گیرند. در اصطلاح تركمنى به این آئین مذهبى «آق قویین» یا «آق آش» مى ‏گویند. همچنین آئین هنرى ذكر اللّه‏ در مراسم ضیافت حج رفتن افراد ـ ختم قرآن كریم و موقع برافراشته شدن آلاچیق جدید براى فرزندان متاهل خانواده و... انجام مى‏ شده است.
ذكر خنجر‏ تا پنجاه سال پیش نیز در سطح روستاهاى تركمن نشین با شور و شوق خاصى توسط گروه‏هاى ذكر برگزار مى‏ شده است. اما از آن پس به دنبال استقرار حاكمیت مطلق غربى و نفوذ فرهنگ غربى و عدم حمایت مسئولان زمان كه مانع اشاعه و توسعه فرهنگ بومى و محلى و آئین‏هاى مذهبى بودند، این آئین كم كم همانند بسیارى از آئین‏ها از بین مى ‏رود. حتی در دوره ی حاكمیت ستمشاهی واژه ی "ذكر" را نیز حذف كرده و این مراسم را با عنوان رقص خنجر بكار بردند. 

نحوه ی اجرا
در مراسم «رقص خنجر» یا «ذكر خنجر» یك گروه 6 نفره از مردان تركمن به دور آتش داخل یا خارج از «آلاچیق» (5) حلقه زده و می‌چرخند. آنها در حالیكه آوای خاصی را تكرار می‌كنند، برگرد آتش می‌گردند. این چرخش همراه با اجرای رقص پا انجام می‌گیرد. رقص پا به صورت چرخشی و به شكل رفت و برگشت می‌باشد. 
در كنار همسرایان یك نفر به نام «پرخوان» حضور دارد كه با ذكر خوانی خود رقصندگان را همراهی می‌نماید. پرخوان در طول مدت اجرا به نیایش و ذكرخوانی خود ادامه می‌دهد. 
گروه رقصنده در هر چرخشی این آوا را تكرار می‌كنند: «آهِی آهِی آهِی آهِی آهِی ...»
این چرخش و ذكرخوانی حدود پانزده دقیقه به طول می‌انجامد و در پایان پرخوان كه از ابتدا خنجری را در دست گرفته است آن را به بالا می‌آورد. با این حركتِ پرخوان، رقصندگان نیز دست‌های خود را در یك نقطه‌ی مشترك بالا می‌گیرند كه تداعی‌گر نمایی از یك آلاچیق و یا گنبد نیز می‌تواند باشد. لازم به ذكر است كه در طول اجرا خنجر فقط در دست پرخوان است. همچنین اگر قرار است كه رقص خنجر در بیرون از الاچیق اجرا گردد قبلاً آتشی تهیه می‌شود و سپس مراسم انجام می‌گیرد. 
تمامی بازیگران در این آیین نمایشی، لباس خاصی چون قبای بلند سرخ، كلاه پشمی سفید و پوتین چرمی دارند. 
مراسم نمایشی رقص خنجر هنوز هم در بین قبایل مختلف تركمن رواج دارد و امروزه نیز در سراسر مناطق تركمن صحرا، و شهرستان گنبد در مراسم عروسی، جشن «آق آش» (6) و جشن‌های مختلف چون ضیافت حج، ختم قرآن و موقع برپاداشتن آلاچیق و... برگزار می‌گردد.

پرداخت عنصر نمایشی روایت در مراسم «رقص خنجر»
                                                   .: بقیه درادامه مطلب  :.

چكدیرمه ؛ پلوی سنتی تركمن

اگر تاكنون مهمان تركمن‌ها شده‌اید و چكدیرمه خورده‌اید، حتماً مزه‌ی آن را هنوز زیر دندان دارید. هرگاه كه گفت و گویی با دیگران درباره‌ی انواع غذاهای اقوام ایرانی داشته ‌باشیم، چكدیرمــــــه نخستین غذایی است كه از جامعه‌ی تركمن بر زبان می‌آید. برخی می‌گویند مثل استانبولی است اما از آن خیلی خوش مزه‌تر. بعضی دیگر می‌گویند نظیر این نوع غذا را ندیده‌ایم. شاید عده‌ای هــــــم بگویند به‌خاطر روغن زیادش به مزاج ما سازگار نیست ،یا از چربی و گوشت پرهیز داریم اما بـــــارها اتـفاق افتاده ‌است كه در ملاقات‌ها و برخوردهای دوستانه، تقاضای دعوت شدن به چكدیرمه كرده‌اند...

.:بقیه در ادامه مطلب:.